Dalende energieprijzen zijn welkom maar niet het doel van de energietransitie. Maar een duurzaam energiesysteem kan ons wel beter wapenen tegen afhankelijkheid van andere landen.

‘Hoewel de kosten voor energie uit wind en zon dalen, leidt de energietransitie niet tot lagere, maar juist hogere kosten. Consumenten en bedrijven gaan dit decennium 92 procent meer betalen voor elektriciteit en aardgas’. Dit schreef de Volkskrant op 12 november op basis van een rapport van accountantskantoor PwC, dat helaas niet openbaar was. Inmiddels heb ik het rapport wel gelezen en gezien dat er wel een paar belangrijke nuances ontbreken in deze studie.

Allereerst zijn de energiekosten in 2030 vergeleken met de kosten in 2020. In 2020 brak de coronacrisis uit en viel een belangrijk deel van de bedrijvigheid in Nederland stil. Het gevolg was een veel lager energieverbruik en instortende energieprijzen. ‘Energierekening daalt flink door coronacrisis’, was een typisch krantenkop in die tijd. De kostenstijging die PwC signaleert, geldt dus ten opzichte van een jaar met uitzonderlijk lage prijzen.

Ten tweede is niet onderzocht wat de energiekosten zouden zijn zonder de energietransitie. Bijvoorbeeld: in 2022 en 2023 zijn juist de fossiele energieprijzen sky high, vooral als gevolg van de Russische inval in Oekraïne. De energieprijzen die PwC verwacht voor 2030 zijn niet hoger dan deze prijzen. Met andere woorden: als de vergelijking was gemaakt met 2022 in plaats van met 2020 had de krantenkop kunnen zijn ‘Energietransitie houdt de prijzen stabiel’.

Niemand heeft een glazen bol waarin de geopolitieke situatie in 2030 kan worden voorspeld. Vooralsnog is de onrust in landen waar we veel fossiele energie vandaan halen helaas bepaald niet over. Rusland voert nog steeds oorlog in Oekraïne en in het Midden-Oosten woedt een hevige en bloedige strijd. Er is geen enkele garantie dat we daar in 2030 weer kalmpjes goedkope fossiele energie vandaan kunnen halen, als je dat al zou willen.

Een belangrijk onderdeel van de voorspelde kostenstijging bij PwC zit in hogere belastinginkomsten en een hogere CO₂-prijs. Dat is allereerst natuurlijk afhankelijk van politieke keuzes. Daarnaast genereren deze belastingen ook inkomsten voor de schatkist. Die inkomsten hoeft de overheid dus niet op te halen met bijvoorbeeld de inkomstenbelasting. Het zijn niet per se kosten van de energietransitie.

En ten slotte: klimaatverandering zelf is natuurlijk niet gratis. Voor een eerlijk beeld van de maatschappelijke kosten van de energietransitie is het niet terecht om dit buiten de rekensom te laten. Natuurlijk is het goed om te kijken naar de kosten van de energietransitie, maar het is ook goed om te kijken naar de kosten die je hiermee beperkt. Zo liet de Unie van Waterschappen maandag weten dat hun tarieven omhoog gaan omdat de kosten voor waterbeheer toenemen door klimaatverandering (droogte, extreme regen). PwC zelf concludeerde vorige week nog ‘Klimaatverandering vormt het meest urgente risico voor verzekeraars in Nederland’.

Het lijkt me zeer aannemelijk dat energie voorlopig niet meer zo goedkoop is als vroeger. Er is alle reden om daar oog voor te hebben en maatregelen te nemen om die kosten te beperken en eerlijk te verdelen. Het is ook een aansporing om veel meer werk te maken van energiebesparing: energie die je niet verbruikt, hoeft je niet te betalen, niet te importeren, niet op te wekken en niet te transporteren. Onze afhankelijkheid van fossiele energie heeft de energierekening van mensen en bedrijven een speelbal gemaakt van geopolitieke wereldkrachten. Een duurzaam energiesysteem wapent ons daar veel beter tegen.

Dit opiniestuk van NVDE-voorzitter Olof van der Gaag verscheen in de Volkskrant