Jilles van den Beukel is een autoriteit op energiegebied. Hij was jarenlang als geoloog en projectmanager bij Shell betrokken bij het boren van tientallen olie- en gasputten. Tegenwoordig voert hij bij het Haags Centrum voor Strategische Studies (HCSS) studies uit op het raakvlak van energie en geopolitiek en schrijft hij een maandelijks achtergrondartikel op Energeia. Inmiddels heeft hij een hart voor de energietransitie: “De transitie naar schone energiebronnen is noodzakelijk.” Hiervoor noemt hij meer argumenten dan alleen het terugdringen van de opwarming van de aarde: “De huidige grote afhankelijkheid van geïmporteerde fossiele brandstoffen is slecht voor de betaalbaarheid en leveringszekerheid van energie in Europa.” Ook heeft hij ideeën hoe de Europese Unie de transitie moet inrichten: “Snellere vergunningverlening en consistent beleid zijn cruciaal om de transitieperiode door te komen.” Volgens Van den Beukel moet de EU nieuwe duurzame technieken ontwikkelen en goedkoper maken, zodat andere werelddelen daarvan kunnen profiteren.

Hoe vult u uw rol bij HCSS in?
“Ik ben voor de helft onafhankelijk zzp’er en voor de helft aan het werk bij HCSS. Ik draai mee bij studies die HCSS uitvoert voor brancheverenigingen en de overheid op het gebied van energie. Verder verzorgen we masterclasses en presentaties. Dat laatste doe ik ook als ZZP’er. HCSS raakt zowel energie als geopolitiek. schrijf eens per maand een achtergrondartikel voor Energeia en ik werk mee aan de podcast Studio Energie van Remco de Boer. Tot slot schuif ik graag bij nieuwsmedia aan om over dit onderwerp te vertellen.”

U heeft een lang verleden bij Shell, waar u over de hele wereld naar olie en gas hebt geboord. Hoe bent u geëvolueerd van de olie- en gassector naar iemand met een hart voor de energietransitie?
“Net als veel anderen uit de oude wereld ben ik ervan overtuigd geraakt dat de energietransitie noodzakelijk is. Niemand wil een wereld die drie of vier graden opwarmt, met het daaraan gekoppelde verlies van biodiversiteit. De energietransitie is de logische en rationale keuze. Iedereen wist decennia geleden al dat de energietransitie ooit nodig zou zijn, maar het probleem is lang genegeerd. Uiteindelijk heeft de samenleving als geheel de neiging het oplossen van problemen uit te stellen tot ze echt urgent worden.”

Volgens u zou het meer moeten gaan over het beperken van de vraagkant van fossiele energie, in plaats van het aanbod. Waarom vindt u dit van belang?
“Ik denk niet dat het werkt om olie- en gasbedrijven minder fossiel te laten produceren. Het geeft valse hoop. Je vermindert olie- en gasproductie in Europa, terwijl we al geopolitiek kwetsbaar zijn. En er is altijd een ander bedrijf dat in het gat springt, omdat de vraag niet afneemt. Voor Milieudefensie is het vooral een ethische kwestie – ik kijk liever naar wat werkt. Dat is het terugbrengen van emissierechten, zoals gebeurt in het Europese emissiehandelssysteem. Het beprijzen van broeikasgasemissies werkt om groene investeringen te financieren. Daarnaast werkt het om nieuwe technieken te ontwikkelen en goedkoper te maken. En het gebruik ervan daarna te stimuleren. Dat werkt beter dan het de Shells van deze wereld onmogelijk te maken om te produceren.”

Dit voorjaar schreef u met Lucia van Geuns het rapport ‘Een snelle energietransitie: niet alleen voor het klimaat!’, onder andere in opdracht van de NVDE. Waarom is een snelle energietransitie zo cruciaal in Nederland?
“De EU is qua energievoorziening in de huidige situatie kwetsbaar. We importeren veel olie en gas en produceren het nauwelijks meer. Daardoor kunnen we financieel worden uitgekleed, zoals ook te zien was in 2022. Poetins strategie om ons los te weken van Oekraïne is hem niet gelukt, maar we hebben financieel wel een flinke klap gekregen. De energiecrisis heeft de EU honderden miljarden euro’s gekost. Van die kwetsbaarheid wil je zo snel mogelijk af. Op de lange termijn is er maar één oplossing: een nieuw energiesysteem waarin de kaarten opnieuw geschud zullen zijn, qua betaalbaarheid van energie.”

Wat kan Nederland nu doen om de energietransitie te versnellen?
“Vergunningverlening moet in Nederland sneller. We moeten bijvoorbeeld sneller hoogspanningskabels kunnen aanleggen en transformatorhuisjes kunnen bouwen. De stroperigheid van Europese regelgeving belemmert de snelheid in de energietransitie. Daarnaast zou Europa al haar kennis moeten gebruiken om nieuwe technieken te ontwikkelen en technieken goedkoper te maken. Denk bijvoorbeeld aan de techniek voor elektrolysers die waterstof maken. Waterstof is duur, maar nodig, want we kunnen niet alles met elektriciteit oplossen. Waterstof kunnen we goedkoper maken door onze kennis in te zetten om de techniek op te schalen. Verder hebben we duidelijkheid en consistentie nodig van de overheid. Zwabberbeleid is dodelijk voor bedrijven die langetermijninvesteringen doen. Ook zou de overheid bepaalde bedrijfstakken extra moeten ondersteunen – al is het een moeilijke keuze welke je bevoor- en benadeelt. Deze industriepolitiek moet op Europees niveau plaatsvinden.”

Wat kan de tweede presidentstermijn van Trump betekenen voor de Nederlandse (en Europese) energietransitie?
“Dit is een groot probleem voor het klimaat. Veel energietransitie-ambtenaren zullen eruit vliegen en de regulering van bijvoorbeeld methaanlekkages zal minder goed van de grond komen. Verder is Trump een transactional president: als er geld verdiend kan worden met zon en wind, heeft hij daar geen probleem mee. Make America rich again. Het elektriciteitssysteem zal in de Verenigde Staten blijven vergroenen. De Europese Unie is een stuk netter dan Amerika – over een hoogspanningskabel praten we wel tien jaar, voordat we het in twee jaar bouwen. Dat gaat in de VS veel sneller. Wij zouden wel wat vaker buiten de lijntjes mogen kleuren.”

Waar zou de NVDE zich op moeten focussen?
“Snellere vergunningverlening bepleiten is essentieel. Het is goed dat de NVDE oproept tot betere financiering voor duurzame energieprojecten. Daarnaast heeft de overheid het bedrijfsleven nodig om de energietransitie voor elkaar te krijgen. De NVDE kan helpen om de relatie tussen overheid en bedrijfsleven te verbeteren. Het is ook belangrijk de link te leggen met een partij als de PVV. De energietransitie is niet hun onderwerp, maar ze hoeven ook niet a priori tegen te zijn.”

Oud ECB-voorzitter Mario Draghi publiceerde onlangs een bijna vierhonderd pagina’s lang rapport over de toekomst van het Europese concurrentievermogen. Wat is de strekking van zijn verhaal voor de verduurzaming van de energievoorziening?
“In het kort: dat het herstel van het concurrentievermogen van de Europese industrie en de verduurzaming van de Europese energievoorziening gelijk opgaan. De huidige grote afhankelijkheid van geïmporteerde fossiele brandstoffen is slecht voor de betaalbaarheid en leveringszekerheid van energie in Europa. En hoewel er aan de fossiele kant aan damage control kan worden gedaan, is er uiteindelijk geen andere oplossing dan de energietransitie.”

Hoe haalbaar zijn de plannen van Draghi?
“De noodzaak van minder bureaucratie, een snellere vergunningverlening en meer samenwerking in de EU worden breed onderschreven – wat niet betekent dat het makkelijk is om dit te verwezenlijken. Maar er is in ieder geval brede steun. Dat is er ook voor andere marktwerking op de elektriciteitsmarkten, waarbij de lage prijzen uit zon en wind doorwerken naar de afnemers. En er is steun voor investeringen in de benodigde nieuwe infrastructuur, waarbij niet alles in snel tempo wordt doorbelast aan industriële afnemers. Draghi pleit ook voor een lagere energiebelasting. Dat ligt moeilijker, gezien de grote inkomsten die hieraan verbonden zijn.”

Op de klimaattop in Bakoe werd afgesproken dat arme landen driehonderd miljard dollar per jaar van rijke landen als Nederland gaan ontvangen. Veel NGO’s vonden het teleurstellend en ook de secretaris-generaal van de VN had gehoopt op een ambitieuzer resultaat. Wat is uw visie op klimaatfinanciering en het afgesproken akkoord?
“In het algemeen gaat de global south, inclusief India en Zuidoost Azië, uitmaken waar wij uitkomen qua opwarming. Vaak wordt er gezegd dat China niets doet aan klimaatverandering, terwijl het juist een voortrekker is in de energietransitie. Veel andere landen in de global south draaien nog volledig op fossiele energie. Dit is begrijpelijk in hun situatie. Het is een grote uitdaging om daar het nieuwe energiesysteem van de grond te krijgen. Deze vraag kan ik niet los zien van mijn eigen ervaringen in Centraal Afrika; ik heb zeven jaar voor Shell in Gabon gewerkt. Een omgeving met meer veiligheid en minder corruptie, waar mensen en bedrijven beloond worden voor hun harde werken, is essentieel om de situatie daar te verbeteren. Er liggen veel kansen op energiegebied. Ooit zag ik in Gabon hoe er direct de sprong gemaakt werd van geen telefonie naar mobiele telefoons, zonder dat er ooit een vast telefoonnet werd aangelegd. Zo is het nu in gang gezet dat goedkope zonnepanelen en batterijen een grote rol gaan spelen in het elektriciteitssyteem daar, zonder uitgebreide en grootschalige elektriciteitsnetten. Ze bouwen daar lokale mini-netten met een zonneveldje en een batterij erbij.”

“De driehonderd miljard euro financiering is volgens mij een redelijk compromis, al ben ik geen expert op dit vlak. Wel weet ik dat draagvlak voor het dragen van deze kosten een groot probleem gaat worden. De Verenigde Staten en China gaan bijvoorbeeld beide niet meedoen, om verschillende redenen. Veel komt op het bordje van de Europese Unie, terwijl hun bord al vol ligt. De solidariteit van de EU met armere landen vind ik een mooie reden om deze financiering aan te gaan – als het maar wel onder de juiste voorwaarden gebeurt.”

U beschrijft in dit artikel op Energeia dat er een aantal key enablers zijn, waardoor de energietransitie kan slagen, zoals dalende kosten in een duurzaam energiesysteem. Kunt u deze enablers toelichten?
“In het artikel worden elektrificatie, de stijgende kosten van het oude systeem en de dalende kosten van componenten van het nieuwe systeem genoemd als key enablers. Tussen 1984 en 2020 daalden de kosten van elektriciteit uit zon met een factor zeventig! Batterijen zijn nu bezig met een vergelijkbare snelle kostendaling. Het artikel focust op learning rates: de kostendaling bij een verdubbeling van de geïnstalleerde capaciteit. Waarom is die voor sommige technieken (zoals zonne-energie en accu’s) zoveel hoger dan voor andere (zoals nucleair en waterstof)?

Als de learning rate maar hoog genoeg is, zien we een sneeuwbaleffect ontstaan: verdere kostendalingen zorgen voor een grotere schaal, die weer zorgt voor verdere kostendalingen. Op een gegeven moment wordt daardoor de achterstand van concurrerende technieken onoverbrugbaar; zoals bijvoorbeeld het geval is voor waterstofauto’s ten opzichte van elektrische auto’s. Het is lastig om dergelijke kantelpunten, waarna het momentum voor een zekere techniek snel en onomkeerbaar toeneemt, te voorspellen.”

U noemt het glas halfvol. Wat maakt u optimistisch?
“Een nieuw energiesysteem, tegen acceptabele kosten, is technisch heel goed mogelijk. Drie of vier graden opwarming, het verwachte scenario van tien jaar geleden, is heel onwaarschijnlijk geworden. De uitdaging voor Europa is niet zozeer het nieuwe systeem – want dat komt er – maar het doorkomen van een uitdagende transitieperiode. Hierin zijn de energieprijzen in Europa relatief hoog, in een geopolitiek gure wereld.”

Hoe duurzaam woont en reist u zelf?
“Wij wonen in een vrij nieuw en goed geïsoleerd huis. Sinds ik weg ben bij Shell, vlieg ik nauwelijks meer; de laatste vijf jaar slechts één keer, toen het qua tijdsschema niet anders kon. Naar Den Haag ga ik met de trein. Onze vriendelijke dorpsgarage heeft ons onlangs laten weten dat dit de laatste keer was dat onze oude Skoda nog door de APK kwam zonder serieus aan de bodem te gaan lassen. We hebben dus een jaar om een nieuwe auto uit te zoeken. Die wordt waarschijnlijk elektrisch, en mijn partner heeft me al laten weten dat zij liever niet gaat rijden in de auto van Elon Musk.”