Het kabinet gaf woensdag 17 mei 2023 haar visie op burgerbetrokkenheid in de energietransitie. De Nederlandse Vereniging Duurzame Energie (NVDE) is blij met de ambitie om burgers meer te betrekken bij de energietransitie en met de genoemde concrete acties. “De energietransitie raakt iedereen, dus het is goed als mensen erover mee kunnen praten. Het tempo moet ook omhoog, dus zien wij graag participatietrajecten met een duidelijke kop en staart. Daarna kan het besluit dan vallen,” zegt Olof van der Gaag, voorzitter NVDE.

De NVDE vindt het belangrijk dat participatie wordt ingezet vanuit het uitgangspunt de energietransitie te versnellen en doorlooptijden te verkorten. Bij participatietrajecten moet daarom vooraf duidelijk zijn wanneer het traject goed genoeg is doorlopen en besluitvorming kan plaatsvinden.

Bijdrage NVDE
De NVDE heeft zich gecommitteerd aan een aantal acties uit deze kabinetsvisie, zoals de door het kabinet genoemde expertpools, meer standaardisatie en meedenken over wat er nodig en werkbaar is voor de opschaling van burgerinitiatieven en het realiseren van financiële participatie en lokaal eigendom. We zien al mooie praktijkvoorbeelden.

Overheid, bedrijfsleven en maatschappelijke organisaties dragen samen bij aan meer betrokkenheid en acceptatie van de klimaataanpak in Nederland. Het is verstandig dat het kabinet wil aansluiten bij wat er decentraal al gebeurt en dit expliciet wil versterken en ondersteunen. Energiecoöperaties, netbeheerders en marktpartijen in de energiemarkt hebben afgelopen jaren al veel gedaan in het beter betrekken van Nederlanders bij energietransitieprojecten. Er is dus al veel kennis en ervaring opgebouwd in de energiemarkt en die stelt de NVDE graag ter beschikking.

Kabinetsvisie burgerbetrokkenheid
In haar kabinetsvisie erkent het kabinet dat de transitie gepaard gaat met onzekerheid en gevoelens van ongemak, vooral omdat de veranderingen directe invloed kunnen hebben op de leefomgeving, het dagelijks leven en de portemonnee. Inwoners moeten daarom op tijd mee kunnen denken over plannen in hun omgeving, over hun eigen rol en verantwoordelijkheid in de energietransitie. De overheid moet daarom actief en open het gesprek aan gaan. Het kabinet wil meer samen met burgers doelen en kaders stellen en uitvoeren. Dat kan door beter rekening te houden met hun zorgen, wensen, ervaringen en voorkeuren. Burgers moeten daarvoor goed vertegenwoordigd zijn in een open, transparant en procedureel rechtvaardig proces.

Uitgangspunten kabinetsvisie
Het kabinet onderscheid drie prioriteiten als het aankomt op burgerbetrokkenheid in de energietransitie en klimaatopgave: de versterking van participatie bij beleidsontwikkeling op nationaal niveau, van participatie op decentraal niveau, en van burgerinitiatieven. Deze prioriteiten komen tot uiting in tien uitgangspunten:

1. Maak vooraf heldere afspraken over politieke of bestuurlijke inbedding en opvolging. Daarbij hoort ook een heldere en logische rolverdeling tussen alle betrokken overheidslagen.
2. Zorg voor een duidelijk doel en transparant proces. Mensen moeten op de hoogte zijn van het doel, de spelregels en de ruimte om te participeren.
3. Ieder vraagstuk is uniek en vraagt om (lokaal) maatwerk. Participatie is maatwerk en vraagt altijd om een eigen mix van participatie-instrumenten, die aansluiten op de verschillende behoeften van mensen, zoals buurtgesprekken, burgerfora of digitale participatie.
4. Bied ruimte voor maatschappelijk initiatief. Van het bestuur en de ambtelijke organisatie is daarom een open en uitnodigende houding nodig.
5. Betrek inwoners vroegtijdig en communiceer actief. Communiceer ook actief met inwoners die niet deelnemen aan het participatieproces.
6. Representativiteit en inclusiviteit. Het streven moet zijn dat alle burgers – ook moeilijk te bereiken groepen – betrokken zijn en gelijkwaardig deel kunnen nemen.
7. Beschikbare tijd, geld, kennis en menskracht afstemmen op de zwaarte van het participatieproces. Samenwerken met andere betrokken overheden of maatschappelijke initiatieven kan de capaciteit verhogen.
8. Stimuleer lokaal eigendom bij projecten voor hernieuwbare energie op land. Aandachtspunt is dat lokaal eigendom voor iedereen in de omgeving toegankelijk moet zijn.
9. Participatie moet plaatsvinden in samenhang met andere projecten. Waar mogelijk vindt participatie in logische samenhang met andere energieprojecten en trajecten plaats.
10. Evalueer om te leren van opgedane ervaringen. Er moet ook ruimte zijn voor een gezamenlijk leerproces van de overheid, burgers en betrokken partijen.