Bart Groothuis is sinds 2020 lid van het Europees Parlement en staat op de tweede plek bij de VVD voor de komende Europese Parlementsverkiezingen. Namens de VVD en Renew Europe is hij verantwoordelijk voor cybersecurity en energie. Deze twee onderwerpen hebben veel gemeen. Groothuis waarschuwt ons: “Als we niet oppassen, kan onze energievoorziening gesaboteerd worden, door bijvoorbeeld China of Rusland.” Daarnaast is hij voorstander van het opwekken van meer duurzame energie in Nederland. “In de ondiepe Noordzee kunnen we veel windmolens plaatsen en daarmee de waterstoftransitie aanjagen.” Daarvoor moeten wel knelpunten als lange doorlooptijden bij vergunningverlening worden opgelost. De Europese Unie kan volgens Groothuis hierbij helpen: “In een Europese richtlijn zou je landen kunnen verplichten vergunningen voor strategische energieprojecten versneld te verlenen.”
Energie is in Europa een belangrijk thema. Wat moet volgens u de hoofdlijn zijn van het Europese energiebeleid in de komende vier jaar?
“De VVD heeft bij elf van de veertien wetten in de Green Deal ‘voor’ gestemd. Ik ben voor het doel van klimaatneutraliteit in 2050 en dus voor verduurzaming, in tegenstelling tot de flanken die hebben tegengestemd. Laat ik eerst schetsen waar ik tegen ben. Een sociaal klimaatfonds vinden wij bijvoorbeeld geen goed idee. Dit is simpelweg het overhevelen van geld van West naar Oost, en het bedrijven van Europese inkomenspolitiek met klimaatmiddelen. Daarnaast hebben we tegen de energy efficiency directive gestemd, omdat dat zich tegen de energietransitie kan keren. Natuurlijk ben ik voor energie-efficiëntie. Maar wanneer je bijvoorbeeld de industrie wil verduurzamen, heb je in de regel juist meer energie nodig, in plaats van minder. Kijk maar naar waterstof. De logica van de Europese Commissie vind ik hier gevaarlijk en ik wil niet in eigen voet schieten.”
“Diederik Samsom en Frans Timmermans zeiden dat de lage energieprijzen nooit meer zouden terugkomen. Dat vind ik onverstandig en onverteerbaar. Onze welvaart is immers gebaseerd op stabiele en lage energieprijzen. We moeten ons maximaal inspannen om in de komende tijd energieprijzen, zeker ook voor de industrie, te verlagen. Daar zit ook het innovatievermogen dat we nodig hebben om verder te verduurzamen. Zestig procent van de investeringen in de energietransitie in Europa komen van de zes grootste Europese olie- en gasbedrijven. Het verzwakken van de industrie is het domste wat we kunnen doen.”
“Hier liggen uiteraard ook taken voor Den Haag. Ik vind het onvoorstelbaar hoe de prijs per megawattuur in Nederland iets onder de honderd euro bedraagt, terwijl het in omringende landen slechts de helft is. Kijk maar naar Duitsland, België en Frankrijk. Dat noem ik geen gelijk speelveld.”
“Bij het ‘europeaniseren’ van de energiemarkt moeten we rekening houden met een belangrijke driewerf: leveringszekerheid, goede prijzen en veiligheid. Helemaal europeaniseren zal nooit lukken, omdat ieder land zijn eigen energiemix heeft, en dat is op zich ook logisch. Ik zie wel graag dat de Europese Commissie in de geest van het ‘stability and growth pact’ ook een energiemix-assessment opstart. De Europese Commissie geeft lidstaten jaarlijks een goed beluisterd advies over de stand van het begrotingsbeleid en de economische structuur. Waarom doen we dit niet ook op het gebied van onze energiemix? We geven lidstaten nog steeds de vrijheid om deze mix zelf in te vullen, zie België en Duitsland die op onnavolgbare wijze hun kerncentrales sluiten. Maar hoe verhoudt zich dat tot andere de Europese energiemarkt als geheel?”
De VVD laat zowel op landelijk als op Europees gebied blijken een voorstander te zijn van klimaatregelen en het emissiehandelssysteem (ETS) is daar een belangrijk sturingsmechanisme in. Is het ETS volgens u genoeg?
“Nee, het ETS is bij lange na niet voldoende. Het ETS is wel een mooi ordeningsprincipe en ik ben ook erg voor het uitbreiden van dit systeem; de markt dwingt succesvol emissiereductie af.”
“Naast ETS is echter ook duidelijke industriepolitiek hard nodig. Wat lastig is voor Nederland als traditioneel laissez-faire liberaal Angelsaksisch georiënteerd land. We hebben echter de sleuteltechnologieën om tot net zero emissie te komen nodig in Europa om afhankelijkheden met vooral China en Rusland af te bouwen. De kans dat afhankelijkheden tegen ons worden gebruikt in het geval van geopolitieke spanningen is reëel en we moeten het heft in eigen hand nemen. Daarvoor is de energietransitie te belangrijk. Ik heb het afgelopen jaar in de industriecommissie flink bemoeid met de Net Zero Industry Act, die erg goed is geworden, maar waar nog onvoldoende financiële middelen achter zitten. Dat moet in het nieuwe mandaat gerepareerd worden.”
“Tevens moeten we regelgeving gebruiken om verduurzaming op gang te krijgen en af te dwingen. Ik kom veel bij bedrijven die al geweldig bezig zijn. Neem bijvoorbeeld Finco Energies, die duurzame brandstof vervaardigt. Dit is een bedrijf dat de winst die het heeft gemaakt bij de handel in fossiele brandstoffen gebruikt als investering om het businessmodel te verduurzamen. Dit soort bedrijven heeft soms een duwtje in de rug nodig.”
De NVDE is een van de initiatiefnemers van de campagne ‘Energie van Eigen Bodem’. Vindt u de opwekking van Nederlandse energie een goed idee?
“Ja, en die campagne is een zeer goed idee. Er is geen enkel ander land in Europa zo goed gepositioneerd voor de waterstoftransitie als Nederland. In de ondiepe Noordzee kunnen we veel windmolens plaatsen en daarmee de waterstoftransitie aanjagen. We kunnen er fors aan verdienen, -en ik zie dat bedrijven dat ook willen. De energie-intensieve industrie zit te trappelen om de juiste randvoorwaarden dat ze hun businesscases rondkrijgen, dus laten we ze daarbij helpen.”
“We moeten ambitieus zijn qua vergroening, we vergeten soms dat we nog altijd 80% uit fossiele energie halen. Europese bedrijven met de juiste wil om te transformeren en met lage scope 1 en 2 emissies worden met de nek aangekeken, terwijl we schaliegas uit de VS halen en kolen uit China. Maar het zijn juist de Europese bedrijven die de transitie mogelijk maken. Laten we die dan ook steunen.”
“Maar als Nederland ontkomen we er niet aan om ook energie uit andere landen te halen. Zeker als dat goedkoop kan met geringe geopolitieke kosten ben ik niet zo nationalistisch ingesteld. En let wel: ook hier kan Nederland aan verdienen. De Rotterdamse haven verwacht de grootste importhub voor waterstof te worden. Dat alles draagt bij dat het kostenplaatje concurrerend is in de totale energiemix voor ons land. Wel zouden we een lijst moeten maken met landen die een evident probleem voor onze veiligheid vormen omdat ze energieafhankelijkheden tot wapen maken: China, Rusland, Iran en Noord-Korea bijvoorbeeld. Met de rest van de wereld liggen geweldige kansen om zaken te doen.”
Hoe voorkomen we te grote kwetsbaarheid voor digitale risico’s in de energiesector?
“Die risico’s zijn echt fors. Ik vraag er constant aandacht voor. In Europa’s cyber security richtlijn NIS2 heb ik als rapporteur dit probleem prominent in wetgeving opgenomen: er ligt nu een plicht om onze vitale energie infrastructuur digitaal (en in een andere richtlijn ook fysiek) beter te beveiligen.”
“Autocratische landen hebben een zeer ongezonde belangstelling voor onze vitale energie infrastructuur. Naast het ondertussen veel gerapporteerde Russische onderzeese sabotageprogramma zagen we recent in Polen een Chinees bedrijf vragen om velerlei digitale sensoren te plaatsen zonder duidelijk aanwijsbare reden. Het bedrijf had slechts een kleine rol in het consortium; waarom zou de Chinese partij overal digitale assets willen hebben? De Poolse regering stond daar gelukkig wantrouwend tegenover, omdat dit informatie betreft die de Chinese bedrijven niet nodig hadden voor dit project. We moeten ons dan ook goed realiseren dat wanneer de Chinezen hier een voet in onze vitale infrastructuur krijgen, er tal van andere scenario’s opdoemen die je had willen vermijden. Zoals rondom onze politieke soevereiniteit: Griekse sociaaldemocraten stemmen in Straatsburg vaak mee met de Chinese Communistische partijlijn omdat de voor Griekenland cruciale haven van Piraeus in handen is van het Chinese bedrijf Cosco. Wiens brood men eet, wiens woord men spreekt, dat is wat er op het spel staat. Twee andere recente voorbeelden: op Hawaï hebben Chinese hackers (Volt Typhoon genaamd) geprobeerd om elektriciteits- en telecomcentrales plat te leggen. En in Denemarken hebben Russische hackersgroeperingen in 2023 geprobeerd zestien elektriciteitscentrales tegelijkertijd over te nemen met het doel ze op hun moment van keuze uit te schakelen. Hoeveel alarmbellen hebben we nog nodig dat dit een zeer serieus probleem is?”
Welke rol kan de Europese Unie spelen bij het doorbreken van stroperige procedures in verschillende lidstaten?
“De talloze procedures voor het krijgen van vergunningen en financiering moeten echt vlotter gaan, daar zijn vriend en vijand het over eens. Het strijkt echter ook vaak tegen de haren in van Nederlandse bestuurders: oftewel het Huis van Thorbecke. Hoezo bemoeit Europa zich met de afgifte van lokale vergunningen?”
“We staan nu op een punt in de geschiedenis van de energietransitie waarop we moeten zeggen dat vergunningen by default afgegeven moeten worden als na drie maanden geen bezwaren zijn gevonden. Met deze politieke lijn hebben we goede ervaringen, zoals in de recente offshore windregelgeving en in de Chips Act die ik zelf mocht onderhandelen. Dat smaakt naar meer. Een Europese richtlijn zou daarvoor misschien voor de hand liggen: snelle vergunningen om strategische projecten sneller van de grond te krijgen. Het grootste probleem is de executiekracht van overheden, dus laten we dat dan afdwingen bij wet.”
Kent u de NVDE?
“Zeker! Ik lees de position papers van de NVDE regelmatig en die pak ik er ook bij als we bezig zijn met nieuwe Europese wetten. Al die cijfers en feiten uit deze papers helpen bij het concreet maken van ideeën en wetten. Als ik mijn loodgieterstas open, dan zitten daar vaak jullie gewaardeerde position papers in.”
Op landelijk niveau is de VVD nu aan het onderhandelen met een partij die een ‘Nexit’ voorstelt. Hoe rijmt dit met jullie pro-Europese verkiezingsprogramma?
“Wij hebben ons eigen verkiezingsprogramma, onze eigen waarden. Wij werken in Europa samen met andere partijen die dat ook willen. En daar zie ik extreme partijen eerlijk gezegd vaak niet komen opdagen, ze leveren niet… Maar er is een dwingende realiteit waar niemand omheen kan: Nederland is een maatje te klein om de concurrentie aan te gaan met landen als China of Amerika. Onze veiligheid en welvaart liggen in de EU. Daarom zijn we pro-Europa en voor stevige industriepolitiek, waarbij behoud van werkgelegenheid essentieel is. We laten ons nooit definiëren door een andere partij.”
De NVDE liet vorig jaar zien dat de energietransitie een stuk duurder uitpakt door de hoge rente. Hoe kijkt u naar renteverlaging voor duurzame energieprojecten?
“Inflatie is de grote boosdoener en een van de drijvers achter deze inflatie is de hoge energieprijs. Met name de fossiele energieprijs. De Europese Unie moet daar meer aandacht voor hebben. Wel ben ik terughoudend voor een renteverlaging, aangezien dit onbedoelde effecten kan hebben. Ik weet niet of dit het effectiefst is.”
“Verder zie ik veel potentie vanuit het bedrijfsleven. Laatst was ik op bezoek bij ASML om te praten over microchips en daar zeiden ze dat het interessant zou kunnen zijn om de chipindustrie en mensen in de net-zero-industrie bij elkaar te brengen. Dan krijg je wellicht efficiëntere, effectievere en goedkopere technologie. Hiermee kunnen we koploper in de energietransitie worden. Meerdere industrieën kunnen elkaar helpen te verduurzamen en te ontwikkelen. Nu worden sectoren soms uit elkaar getrokken, terwijl er juist veel voordelen zijn als we ze dichter bij elkaar kunnen brengen.”
Europa heeft de Green Deal, Amerika heeft de Inflation Reduction Act en in China rollen de elektrische auto’s al van de band. Hoe versterken wij de net-zero industrie nog meer om te zorgen dat Europa kan opboksen tegen de industriepolitiek van de VS en China?
“We zullen moeten werken aan een net zero-energieproject 2.0. We hebben de Net Zero Industry Act, maar daar zit nog onvoldoende geld achter. Er is een herschikking in de begroting nodig richting uitgaven voor innovatie, technologie en structureel verdienvermogen. In Amerika gaan de uitgaven voor hun inflation reduction act richting de triljoen. De toekomstplannen van de Chinezen staan vol met hightech industrie in relatie tot het verduurzamen van energiesystemen. Daar moeten wij een heel stevig programma tegenover zetten. Een Europees fonds voor de vergroening van de industrie kan uitkomst bieden, maar het kan ook in de sfeer van belastingen en regels. De Amerikanen investeren met hun pensioenfondsen alleen al een factor honderd meer in durfkapitaal dan wij: werk aan de winkel voor Europa dus.”
In Nederland vond Green Energy Day plaats op 8 maart, in Europa op 11 april. Denkt u dat deze dag mensen helpt om de transitie inzichtelijk te maken?
“Zeker! Liberalen doen hetzelfde graag met belasting: ‘Dit is het moment dat je niet meer werkt voor de staat, maar iets voor jezelf overhoudt’ dus het komt ons bekend voor. De Green Energy Day geeft inzicht over wanneer duurzame energie ‘op’ is voor dit jaar.”
U heeft onderhandeld over de waterstofstrategie voor de Green Deal. Hoe kijkt u daarop terug?
“We waren vier jaar geleden al ambitieus maar we zijn begonnen ten tijde van een andere geopolitieke situatie. Ik denk bovendien dat we meer snelheid hadden verwacht en gehoopt. Het goede nieuws is: de piketpalen zijn geslagen en het startsein is gegeven. Nu heeft de industrie een basis om zich aan vast te houden en om verder aan te werken. De gas and hydrogen package is er; we kunnen van de kant. Ik heb zelf ook nog onderhandeld over de Europese Waterstof Bank. Hiermee geef je heel gericht steun aan specifieke waterstofprojecten. De eerste veiling is geweest en smaakt naar meer.”
“Toch betreur ik het dat investeringen in infrastructuur zo traag gaan en het voortbrengingsvermogen van de overheid te laag ligt, dat kan niet langer zo doorgaan. Zo zag ik dat Shell initieel een waterstof-pijpleiding door de Rotterdamse haven legde. Heel goed, maar dat is een klassieke overheidstaak. Gelukkig is dat later breder opgepakt, maar ik deel de frustratie van bedrijven die sneller willen wanneer de overheid niet levert. Toch ben ik positief over het regelgevend kader vanuit Europa. Zeker voor Nederland biedt dit veel kansen. Geen enkel ander land is beter gepositioneerd dan Nederland, voor het concurrerend produceren, gebruiken en transporteren van waterstof. Het is van groot belang dat Nederland die kans met beide handen aangrijpt, en zo niet alleen Europees maar ook mondiaal een grote speler wordt in de waterstofmarkt.”
Waar krijgt u energie van?
“Ik krijg echt ontzettend veel energie van mijn vrouw en kinderen. Ik ben een van de weinige Europarlementariërs die met liefde elke dag op en neer reist om ’s avonds thuis te zijn. En dan ’s ochtends onderweg naar Brussel, probeer ik mijn kinderen op school af te zetten. Daarnaast ben ik ongeneeslijk katholiek en krijg ik veel energie van zingen, gregoriaans maar ook in een klassiek koor. Dat is iets tijdloos en zo mooi, dat kan ik gewoon niet in woorden uitdrukken. Helaas ligt die hobby op het moment stil, omdat er haast geen tijd over is naast de reistijd en het werk als Europarlementariër. Ik ben zeker van plan deze hobby ooit weer op te pakken en ooit weer de Matthaus Passion te gaan zingen.”
Hoe duurzaam reist en woont u eigenlijk zelf?
“We moeten elkaar niet wijs gaan maken dat verandering op kleine schaal, die van het individu, er opeens voor gaat zorgen dat het klimaat wordt gered. Wat ik zelf doe, vind ik niet zo relevant, hoewel ik for the record wel wil zeggen dat ik bewust leef. Maar de opdracht is om als mensheid te verduurzamen, een structurele oplossing zoeken voor een wereldwijd probleem. Ik ben ook niet de politiek in gegaan om ieder individu te zeggen wat hij of zij moet gaan doen. In Brussel probeer ik bij te dragen aan wetten die verduurzaming op grote schaal structureel kunnen afdwingen. Daar ligt mijn focus en daarin hebben we aantoonbaar resultaat geboekt.”