Bas Eickhout is al vijftien jaar Europarlementariër namens GroenLinks(-PvdA). Sinds vorig jaar is hij covoorzitter bij de Europese fractie De Groenen/EVA. Zijn hele leven heeft Eickhout zich bezig gehouden met klimaatverandering: hij is klimaatwetenschapper, heeft een verleden bij het RIVM en voerde jarenlang het woord op klimaat, milieu en energie in het Europees Parlement. Ondanks nieuwe politieke verhoudingen ziet hij kansen voor de energietransitie: “Klimaatbeleid is net zo goed economisch beleid. En veiligheid, onafhankelijkheid en energiezekerheid zijn cruciale thema’s de komende jaren. Groen beleid geeft hier een antwoord op.” Hij heeft een duidelijke boodschap voor Nederlandse EU-sceptici: “Houd op met Europa als bedreiging te zien en besef dat Nederland een van de beste kansen van alle Europese landen heeft.”
U bent klimaatwetenschapper en werkte onder meer voor het internationale IPCC, dat toonaangevende klimaatrapporten publiceert. Wanneer raakte u gemotiveerd om klimaatverandering te bestrijden?
“Ik was altijd al geïnteresseerd in milieuvraagstukken. Dat was ook de reden dat ik Scheikunde ging studeren. In de jaren ’90 kwam ik met klimaat in aanraking, toen ik bij het RIVM stage ging lopen. Dit vond ik zo interessant dat ik er een baan aan heb overgehouden. In deze periode vond ik dat GroenLinks te weinig aandacht besteedde aan het klimaatprobleem. GroenLinks was wel begaan met milieu, maar ging zich pas rond de eeuwwisseling met klimaat bezighouden.”
Hoe stel je je als (voormalig) wetenschapper op tegen populisme? Is populisme in het Europees Parlement te vergelijken met Nederland?
“Het Europees Parlement heeft een breder palet dan de Tweede Kamer: we hebben hier echte neonazi’s en echte communisten. Het populisme is dus nog gevarieerder. Ik heb populisten nooit begrepen. Waarom zou Geert Wilders tegen klimaatbeleid zijn? We zijn met onze energievoorziening afhankelijk van het Midden-Oosten, door onze verslaving aan fossiele energie. In Wilders-termen: we maken ons afhankelijk van enge moslims. Waarom zou je dan tegen groene energie van eigen bodem zijn? Populisten zijn tegen de Islam, maar ook tegen klimaatbeleid. Dat populistendraaiboek begrijp ik niet. Ik snap wel dat linkse mensen meer begaan zijn met het milieu, omdat ze meer uitgaan van waarden als eerlijkheid en rechtvaardigheid. De natuur zit nergens aan tafel, dus willen we die een stem geven. Als wetenschapper blijft het moeilijk om totale wetenschapsontkenning aan te horen. Ik ben een klassieke linkse politicus die vanuit de ratio probeert te redeneren, maar dat is helaas vaak niet genoeg om mensen te overtuigen.”
U bent al bijna vijftien jaar lid van het Europees Parlement. Wat is het belangrijkste wat u heeft bereikt?
“In die vijftien jaar ben ik altijd het klimaatgeluid van de fractie geweest en gebleven. Als groene fractie zetten we het debat neer en slaan we de piketpaal. We bepalen waar het speelveld komt te liggen, aan de linkerkant van het spectrum. Door de jaren heen hebben we verschillende discussies gevoerd. In 2009 voerde ik het debat over hogere klimaatambitie in de Europese Unie en daarna heb ik op specifieke wetgeving meegedacht. We hebben resultaat geboekt op het gebied van F-gassen: dat zijn superbroeikasgassen die in koelkasten en airco’s zitten, en in de hele EU verboden gaan worden. En op alles wat de laatste vijf jaar de Green Deal is geworden, zitten mijn vingerafdrukken.”
Sinds vorig jaar bent u covoorzitter bij de Europese fractie De Groenen/EVA. Deze positie vraagt om meer dan alleen inhoudelijke dossierkennis. Krijgt u energie van deze nieuwe rol?
“Ik mis wel het echte nerden, het veranderen en in de haarvaten zitten van wetgeving. Het leuke aan deze nieuwe functie is dat ik de politieke strategie van de EU kan beïnvloeden. Als voorzitter reikt mijn netwerk een stuk verder. Nu spreek ik bijvoorbeeld frequenter met Ursula von der Leyen, de voorzitter van de Europese Commissie.”
Wat merkt u van de verschoven machtsverhoudingen in het Europees Parlement? Welke rol spelen de Groenen?
“Amerika is altijd een uitvergroting van wat er in Europa gebeurt. Als er in Amerika een revolutie plaatsvindt, zien we in Europa een verschuiving. Klimaat- en diversiteitsbeleid wordt nu ook in Europa aangevallen. De economische agenda vinden mensen op dit moment belangrijker dan klimaat. Als De Groenen kunnen we hier gelukkig soepel in meebewegen. Klimaatbeleid is net zo goed economisch beleid. Veiligheid, onafhankelijkheid en energiezekerheid zijn de komende jaren cruciale thema’s. Het treft dat groen beleid hier een antwoord op geeft. We lichten nu in hetzelfde verhaal andere facetten toe.”
Er wordt steeds meer gesproken over een fusie tussen GroenLinks en de PvdA. Vindt u dat er een ‘nieuwe’ linkse partij moet komen in Nederland?
“Het is goed dat GroenLinks en de PvdA versnippering in het politieke landschap proberen tegen te gaan. Een nieuwe partij moet een alternatief zijn voor rechtse partijen. Nu zijn we teveel in het defensief gekomen, alsof we de verdedigers van de macht zijn. Terwijl het politieke systeem nog steeds ultraliberaal is. We zijn dus de uitdager van dit systeem, in plaats van de verdediger ervan. Deze plek hebben we helaas verloren aan populistische partijen. Een nieuwe beweging moet hier een stevig profiel op krijgen. GroenLinks wordt beticht van ongelooflijk veel invloed. Wij zijn blijkbaar zo geniaal dat we alle instanties geïnfiltreerd hebben – dat is een mooi compliment, maar volgens mij overschatten rechtse partijen ons.”
Wat vindt u van de NVDE en waar zou de NVDE zich volgens u op moeten focussen?
“De NVDE is erg zichtbaar en weet bredere coalities te smeden. Volgens mij is de NVDE uitermate effectief in het plaatsen van duurzaamheid op de politieke agenda. Jullie proberen duurzame energie uit het ‘groene hobby’-frame te halen. Daar kunnen we allemaal nog meer aan bijdragen. Het is namelijk keiharde economie. En Nederland realiseert zich nog onvoldoende dat de Noordzee de powerhouse van Europa is. Dit is het grootste stukje ondiepe oceaan ter wereld, waardoor wij relatief goedkoop windparken op zee kunnen bouwen. Nederland heeft, puur economisch gekeken, goud in handen. En met het oog op onafhankelijkheid en energiezekerheid ook. Terwijl er in de Tweede Kamer een kernenergiedebat gevoerd wordt, ziet men niet wat er voor ons ligt: de Noordzee, een rivierdelta en de Rotterdamse haven. Die combinatie is uniek in de wereld en het is belachelijk dat Nederland dit niet beseft. De NVDE mag de partijen niet laten wegkomen met populistische anti-windenergie praatjes.”
Eind februari presenteerde de Europese Commissie de Clean Industrial Deal. Het terugdringen van CO2-uitstoot wordt als belangrijk focuspunt gezien, hoewel critici stellen dat deze plannen de ambitieuze Green Deal ook kunnen afzwakken. Hoe kijkt u naar de plannen?
“Het hand in hand laten gaan van de klimaatagenda en concurrentiekracht vinden wij positief – dat is voor ons nooit een vraagstuk geweest. Wij vinden de simplificatieagenda die ernaast ligt gevaarlijk. Het beeld wordt geschetst dat nieuw Europees beleid gelijk staat aan bureaucratie. Dat is een gevaarlijk narratief waar de markt problemen mee gaat ondervinden. De markt wil lange termijnzekerheid en vraag naar schone producten. Investeerders twijfelen nu, omdat ze niet zeker weten of die staalfabriek er over tien jaar nog staat. Daar is Europees beleid voor nodig.”
Een brede coalitie van bedrijven en brancheorganisaties, waaronder de NVDE, roept de EU op om marktvraag te creëren voor duurzame producten. U reageerde direct positief. Zou dit volgens u een onderdeel moeten worden van Europese plannen?
“Ik ben heel blij dat deze discussie ook door het Nederlandse bedrijfsleven wordt aangezwengeld, omdat het ook een van onze pilaren in campagnetijd was. Onze gezamenlijke lobby is succesvol, want het komt terug in de Clean Industrial Deal. Het hoofdstuk kan scherper, dus we hebben nog werk te verzetten.”
U pleit voor meer Europese samenwerking, terwijl veel landen in de EU juist nationalistischer worden. Hoe wil u dit voor elkaar krijgen en wat voor voordelen heeft meer Europese integratie?
“China voert industriepolitiek. Amerika voert industriepolitiek op zijn Amerikaans: door er heel veel geld aan uit te geven. Individuele landen in Europa kunnen niet aan deze schaal tippen, maar de gehele EU wel. We moeten dus als EU groter gaan denken. Het is daarnaast ook een efficiëntieslag. Nu zijn er 27 landen die allemaal hun eigen industrie overeind willen houden door er veel geld tegenaan te gooien. Het is pure geldverspilling als we hier niet gezamenlijk als Europa over nadenken. Tot slot: Nederland zou enorm profiteren van Europese industriepolitiek. Ons land heeft een gigantisch goede ligging, infrastructuur en logistiek – de omstandigheden zijn perfect. Houd dus op met Europa als bedreiging te zien en besef dat Nederland een van de beste kansen van alle Europese landen heeft.”
Wat is de impact van het Amerikaanse presidentschap van Donald Trump?
“Op het gebied van veiligheid, klimaatbeleid en geopolitiek is de aanstelling van Trump een ramp. Het is duidelijk dat we meer moeten besteden aan defensie. Het risico is dat nu een valse keuze gemaakt zou worden om te investering in óf defensie óf de energiesector. Hierin meegaan zou echt een grote fout zijn. Onze veiligheidsagenda betekent juist ook energiezekerheid, dat zie je nu ook met het verschuiven van onze gasafhankelijkheid van Rusland naar de VS. Het effect van Trump valt niet te overschatten. Het is echter niet alleen maar slecht nieuws. We moeten Trump niet proberen te kopiëren. Het stomste wat we kunnen doen is op deregulering proberen te concurreren met Trump, want dat gaan we nooit winnen. We moeten erachter komen waar we als EU in kunnen excelleren. Dan komen we snel uit bij green tech. In Amerika staat duurzame energie niet eens meer in de energiedefinitie. Dat is belachelijk, maar wel een kans voor ons. De EU kan voor investeerders in duurzame energie een betrouwbaarder partner worden dan Amerika. Onze kracht is een hoogopgeleide arbeidsmarkt en lange termijnzekerheid.”
Hoe lang ziet u zichzelf aanblijven als Europarlementariër? Zou een stap naar de Nederlandse politiek een optie zijn?
“Ik ben als een vis in het water in de Europese politiek, omdat het hier minder over de waan van de dag gaat. Energie, klimaat, geopolitiek: dat zijn Europese thema’s die mij interesseren. Ik zit als een spin in het web in een van de fascinerendste posities in de EU. Nederland is hierdoor minder aantrekkelijk. Tegelijkertijd is er niets zo erg als politici die denken dat ze onmisbaar zijn. Ik heb voor mezelf besloten dat ik nu in mijn laatste termijn zit als Europarlementariër.”
Bent u positief over de Europese energietransitie?
“In Europa hebben we een forse uitbreiding van duurzame energie gezien, maar die staafjes vlakken nu af of gaan zelfs naar beneden. De volgende, grote stap is de verduurzaming van de industrie – die juist weer naar de politiek kijkt. Dat betekent dat een sterke overheid zekerheden moet geven en risico’s moet nemen. Dus ja, als Europa hebben we het de afgelopen jaren goed gedaan, en Nederland heeft zelfs hele grote stappen gezet. Maar de volgende stap moeten we zetten in een tijdsgewricht waarin de overheid zegt dat ze moet dereguleren en kleiner moet worden. Dat is een spannend scharnierpunt.”
“Daarnaast zien we dat populisten geen limiet hebben in schaamteloosheid. Populisten hebben slechte argumenten: ‘we willen een sterker Nederland, dus we maken ons meer afhankelijk van Amerika en het Midden-Oosten.’ Dat verhaal klopt van geen kant. Wij zijn te netjes en denken dat met een goed rapport de publieke opinie verandert. Dat is niet zo! We moeten onze meer stem verheffen en onze argumenten beter verwoorden.”