Wie gaat de energierekening missen? Is er iemand tegen comfortabele huizen? Liggen mensen wakker zonder fossiele energie-import? Kent u iemand die verliefd is op z’n CV-ketel? Wie baalt van tragere klimaatverandering? Hoeveel fietsers, terrasbezoekers en spelende kinderen zijn gehecht aan uitlaatgassen? Zijn er tegenstanders van banen voor vakmensen?

Wonderlijke opvattingen zullen er altijd zijn. Maar deze vragen leveren geen grote groep op. Mensen zijn in principe positief over een duurzame economie. De zorgen gaan over de weg er naartoe: de kosten, het gedoe, de snelheid. De discussie gaat vooral over ‘hoe?’, niet over ‘waarom?’’.

Verandering ontstaat meestal om het dagelijkse leven fijner te maken. Dat is anders bij de energietransitie. Het licht, de verwarming en de auto doen het namelijk voortreffelijk. Als de bijbehorende vervuiling rechtstreeks de woonkamer of de auto in stroomde, was de prikkel tot verandering groot. Maar de vervuiling gaat de lucht in en de gevolgen landen elders en later.

Daarom vraagt deze verandering meer mentale kracht. We weten al heel lang dat die nodig is maar voelden dat nog nauwelijks. Een plaatje van ExxonMobile uit 1982 voorspelde de klimaatverandering al nauwkeurig. Toen was er nog zo’n 70 jaar om over te gaan op duurzame energie, nu nog zo’n 30. We hebben inmiddels dus wel een beetje haast.

De Romeinse keizer Augustus was een ambitieuze hervormer. Zijn motto was ’haast je langzaam’, Festina Lente. Dat vind ik een mooi motto voor de energietransitie. Er is tempo én rust nodig. Niet iedereen hoeft morgen uit z’n dieselauto. De CV-ketel hoeft niet overmorgen uit alle huizen. En het licht blijft gewoon branden, voorlopig mede dankzij gascentrales.

Juist om de rust te behouden, moeten we wel aan het werk. Het volledige citaat van keizer Augustus is ‘haast je langzaam, maar haast je’. Die extra aansporing heeft de energietransitie nodig. De broeikasgassen moeten vier keer zo snel omlaag als de afgelopen 30 jaar. Door te dóen, gaan we leren. Windmolens op zee zijn niet subsidievrij geworden door te wachten maar door het slim en voortvarend te organiseren.

Duurzame keuzes moeten betaalbaarder en fijner zijn dan niet-duurzame keuzes. Weinig mensen en bedrijven kiezen tegen hun financiële belang. Die betaalbaarheid krijgen we deels door ‘schaal’: hoe meer zonnepanelen en batterijen, hoe goedkoper. Slimme organisatie scheelt gedoe en kosten.

De overheid kan met belastingen en subsidies de gewenste keuze belonen en een markt creëren. Maar mensen zijn veel meer dan hun portemonnee. Daarom zijn er begeerlijke producten nodig: in huis, voor de deur, in de omgeving. Bedrijven ontwikkelen die wanneer er een markt is. En dat kan snel gaan. De iPhone was elf jaar geleden voor het eerst in Nederland. Zo snel kan een markt dus veranderen. Zonder dat iemand de terugverdientijd van de nieuwste iPhone uitrekent.

Hoe zorg je dan dat die iPhones van de energietransitie tot bloei komen? Tijdens mijn studie antropologie hoorde ik een mooie parabel over een arme Chinese rijstboer. Hij had zes hongerige kinderen en keek elke dag vol ongeduld of de rijstplantjes al waren gegroeid. Uit ongeduld trok hij elke dag een beetje harder aan de plantjes. Totdat hij ze uit de grond trok en niks had.

Oplossingen moeten de tijd krijgen om te groeien en mensen om eraan te wennen. Die groei heeft permanente zorg en voeding nodig. Belemmeringen moeten worden weg gewerkt. Daar kunnen we onze haast het beste op richten. Hoe sneller duurzame keuzes financieel lonend worden gemaakt, hoe beter. Het is nooit te vroeg om dingen slim en simpel te organiseren.

De sociale kant is daarbij erg belangrijk. Hoe vinden we natuurlijke momenten voor verandering, per wijk of per huis? Zelf liet ik ooit de vloer isoleren toen mijn vrouw zwanger was; en ik voor me zag hoe een warme baby over de koude grond zou kruipen. De elektrische auto wordt snel aantrekkelijker en betaalbaarder. Maar hoe laten we mensen kijken naar de totale kosten in plaats van naar de aanschafprijs? Zon en wind zijn al nagenoeg concurrerend en leveren in 2030 75% van onze elektriciteit. Maar hoe zorgen we dat de omgeving er ook vrolijk van wordt?

Dit leren we niet door beslissingen uit te stellen en van bezinningsperiode naar adempauze te slenteren. Die dingen leren we juist door te starten, te variëren, fouten te maken en te luisteren.

• Zonnepanelen, warmtepompen, woningisolatie: uw huis en uw portemonnee worden er nu al beter van. Vertel het verder, als het u bevalt.
• Een elektrische auto rijden, kan ook via private lease. Zonder zorgen over de restwaarde of hoge investering. Met autodelen gaan de kosten omlaag; en kunnen veel meer mensen ervaren hoe fijn een elektrische auto rijdt.
• U kunt steeds vaker meedoen en meeprofiteren bij zon- en windprojecten. Laat uw stem horen en deel goede ideeën. Zo zag ik een initiatief waarbij omwonenden vooraf met virtual reality uitzicht en geluid konden ervaren en beoordelen; en een project waarbij omwonenden de molens stil kunnen zetten wanneer ze last hebben van het geluid.

Daar kunnen we allemaal nu mee aan de slag.Laten we ons zo langzaam haasten naar volledig duurzame energie. Binnen één generatie.

Olof van der Gaag sprak deze column uit op 4 juni tijdens het NRC live debat over de energietransitie