Dit voorjaar trekken miljoenen vogels weer over ons land, vers terug uit zonniger oorden. Kennelijk voelen zij massaal dat het tijd is voor migratie, een dienstregeling of reisplan is er niet. Het is een prachtig gezicht, zo’n dansende zwerm vogels in de lucht. Het oogt als één groot organisme. De vogelzwerm lijkt een georganiseerde chaos, zelfsturend en zonder duidelijke leiding.  Toch komen miljoenen vogels twee keer per jaar massaal op het juiste moment aan op de juiste plek.

Bij de eerste besprekingen over het nieuwe Klimaatakkoord moest ik hier aan denken. Er is een forse ‘zwerm’ mensen van start gegaan en ik ben daar met veel plezier onderdeel van. Er ligt geen draaiboek of blauwdruk klaar en er zijn vele meningen over de beste weg naar Rome. De tijd is krap en er is creativiteit, improvisatie en bereidheid tot samenwerking nodig. De opgave is complex en er is veel onderlinge samenhang: bijvoorbeeld de elektrificatie van de industrie komt pas van de grond bij voldoende betrouwbare en betaalbare duurzame elektriciteit – en die komt er alleen bij elektrificatie van de industrie. Een samenhangende zwerm komt verder dan een losse vogel.

We zullen de komende weken veel georganiseerde chaos meemaken en ongetwijfeld een akkoord opleveren waar veel kritiek op mogelijk is – en waarvan we in 2030 met wijsheid achteraf de nodige verkeerde beslissingen kunnen aanwijzen. Foutenvrij zal zo’n ingrijpende verandering van het energiesysteem niet zijn. We kunnen niet in één keer van een vette onvoldoende voor duurzaamheid naar een rapportcijfer 10.

Al die klimaattafelaars ogen voor de buitenwereld misschien ook als één organisme dat soms onnavolgbare figuren vliegt. Gelukkig is het gezelschap al behoorlijk gevarieerd en zijn er vele correctiemechanismen, bijvoorbeeld via de politiek, de media of door rechtsreeks de meest nabije deelnemer te benaderen. Maar wie heeft dan de leiding over deze zwerm klimaattafelaars?  De sectortafels van het klimaatakkoord zijn volop aan de slag.

Bij de volgende klimaattop meteen door naar de actiepunten, schreef Loesje; dat kan ook gelden voor dit Klimaatakkoord

We hebben in Nederland gelukkig geen Briljante Kameraad en Geweldige Leider die het volk decennialang de weg wijst en die rol overdraagt aan zijn zoon. Uiteindelijk kan de politiek niet te ver uit de pas lopen met het ritme in de samenleving. Zo stond het historische besluit over de gaswinning van vorige week volgens mij niet in de routeplanner van het Klimaatakkoord – en zeker niet in het regeerakkoord. Incidenten kunnen de route van de zwerm flink beïnvloeden: bijvoorbeeld een bosbrand beïnvloedt de route van vogels en een aardbeving in Zeerijp beïnvloedt de route van de energietransitie.

Natuurlijk heeft de regering uiteindelijk de verantwoordelijkheid om de eigen doelen te halen – te voldoen aan de Nederlandse handtekening onder het Parijsakkoord – en heeft de overheid conform de klimaatzaak van Urgenda een zorgplicht voor zijn inwoners. Tegelijkertijd maakt minister Wiebes zijn rol bewust bescheiden en benadrukt hij dat ieders inzet nodig is. De tafelleiders hebben een belangrijke rol om bij te dragen aan die gezamenlijke inspanning. En van iedere deelnemer mag je de bereidheid verwachten om bij te dragen aan de eindbestemming en groter te zijn dan het eigenbelang.

Zo zijn de rollen verschillend maar is deze maatschappelijke transformatie ook een zelfsturend proces – waarin iedereen kan bijdragen aan het succes én aan de mislukking. De voortekenen vind ik gunstig. Een transitie is de overgang van de ene situatie naar de andere: de overgang van een vuil naar een schoon energiesysteem in dit geval – vergelijkbaar met de ‘trek’ van vogels van het ene naar het andere continent. Zoals die vogels plotseling lijken te weten dat het tijd is om te verhuizen en ook nog weten waarheen, zo lijkt dat besef ook in Nederland te zijn geland. De discussie gaat nauwelijks over het doel maar vooral over de weg daar naartoe. ‘Bij de volgende klimaattop meteen door naar de actiepunten’, schreef Loesje; en dat kan ook gelden voor dit Klimaatakkoord.

Deze column van Olof van der gaag is op 12 april gepubliceerd op Energiepodium.