Grote groepen mensen meekrijgen om stapje voor stapje naar duurzame energie te komen, dat is in het kort de visie van Mark Harbers, Tweede Kamerlid voor de VVD. ‘We moeten die dertig jaar die we hebben, het werk voor ons laten doen.’ De transitie is een economische kans. De stappen die de Rotterdamse haven zet, vindt Harbers fantastisch. Dit op fossiele energie gebaseerde petrochemische cluster wordt omgezet in iets dat duurzaam mee kan in deze eeuw. In het Klimaatakkoord staan veel zaken waar goed over nagedacht is, vindt Harbers. “Mensen zien door de bomen het bos niet in die tweehonderd pagina’s van het akkoord. De NVDE kan het concreet maken en de kansen laten zien.” 

Waar komt uw interesse in duurzaamheid vandaan?
‘Ik had voor het eerst met duurzaamheid te maken toen ik twaalf jaar geleden wethouder was in Rotterdam. De energietransitie speelde toen al in de haven. Ik bekijk het als een economisch onderwerp: een schonere leefomgeving heeft economische waarde. De haven was gebaseerd op de overslag van fossiele brandstoffen, maar dat is niet bestendig in de tijd. De vraag is daarom hoe je zorgt dat het verdienvermogen op peil blijft in een veranderende wereld. Daar zijn we eigenlijk al eeuwenlang mee bezig.’

U heeft een voorliefde voor complexe onderwerpen, lijkt het: financiële crisis, vluchtelingen en nu de energietransitie. Wat trekt u hierin aan?
‘Ik weet niet of ik dat gelijk zo had bedacht toen ik tien jaar terug op het Binnenhof kwam. Het trekt mij aan dat complexe vraagstukken een soort puzzelen vragen: wat is er aan de hand, wat is de kern? Dan zie je de verschillende oplossingen.’

En wat is de kern van de energietransitie volgens u?
‘Allereerst dat de energietransitie helemaal niet eng is. We gingen van hout en turf over op steenkool en een halve eeuw geleden op aardgas. Niemand vond dat complex. Je moet zorgen dat je de toekomst omarmt. Zelfs als je zegt dat er geen klimaatprobleem is, en die mensen zijn er, dan nog willen we veiligheid voor de Groningers en zijn fossiele bronnen in Nederland eindig. De kunst is vooral om het hoofd koel te houden. We moeten die dertig jaar die we hebben, het werk voor ons laten doen. Als we ons flexibel opstellen dan heeft iedereen – Nederland, individuele huishoudens, bedrijven – er voordeel bij. We moeten het hijgerige eraf halen. Ja, de energietransitie komt bij ieder huis en bedrijf langs. Dat is al vaker gebeurd.’

Hoe?
‘Het is niet moeilijk om koplopers te vinden, mensen die begaan zijn met het klimaat. Maar de transitie slaagt pas als je iedereen stapje voor stapje meekrijgt. Sommige organisaties bewijzen het milieu geen goede dienst door paniekerig te doen. Dat brengt het draagvlak in gevaar. Een goed milieu is erbij gebaat dat we iedere dag maatregelen nemen, maar er niet meteen weer een tandje bovenop doen.’

Wat zijn volgens u de grootste bottlenecks in het uitvoeren van het Klimaatakkoord?
‘De plannen moeten goed worden uitgewerkt. Het Klimaatakkoord is nu nog een stapel papier. De uitwerking is deels al op weg. Je weet nu nog niet precies waar het gaat eindigen. Voor sommigen is dat een onverteerbaar idee. Gemeenten, regio’s (RES) en bedrijfsleven denken tien tot twintig jaar vooruit, bijvoorbeeld hoe ze een onderhoudsstop kunnen benutten. Het is niet erg dat er geen blauwdruk ligt. Je kunt iedere dag bottlenecks bedenken zoals de capaciteit van het net, hoe we voldoende waterstof maken, wanneer precies welke wijk van het gas af gaat en waar we het net gaan laten liggen voor waterstof of groen gas. Dit soort puzzels zijn er om opgelost te worden. Als er nu aan gewerkt wordt, komt het goed. We moeten het hoofd koel houden en met beide benen op de grond gewoon doorwerken.’

Wind op zee kan nu subsidievrij aangelegd worden. Welke andere aanstaande doorbraken zijn nuttig om het draagvlak voor de energietransitie in uw achterban verder te vergroten?
‘Een paar. Ten eerste moet de welvaart verdiend worden. De industrie speelt daarin een belangrijke rol. Waterstof wordt daarvoor belangrijk. De productiekosten moeten omlaag en we moeten zowel groene als blauwe waterstof gaan inzetten.
Ten tweede moet gekeken worden welke regio’s geschikt zijn voor meer zonne-energie zodat dat nog sneller en goedkoper kan. Ik zie het namelijk niet nog dertig jaar goed gaan met wind op land. In iedere regio zijn mensen rumoerig als er een windmolen in de buurt komt. Ondertussen is het mooi om te zien dat windenergie op zee goed loopt.
Ten derde moeten we kernenergie een normale en volwaardige plek geven in de energiemix. Dit is een veilige, CO₂-neutrale en ruimtelijk aantrekkelijke oplossing in ons dichtbevolkte land, waar elke vierkante meter een bestemming heeft. We hebben een paar reactoren nodig, met een gestandaardiseerd ontwerp waardoor de bouwkosten dalen. De statistieken laten zien dat het veilig is. Bovendien zijn er enorm hoge veiligheidseisen in Europa. Regelbaar vermogen kan een kernreactor net zo goed leveren als een kolencentrale, al zet je hem vanwege de investeringen liever niet stil. Frankrijk draait voor zeventig procent op kernenergie en het draait daar ook goed.’

Hoe krijgen we burgers en MKB enthousiast voor het verduurzamen van woningen en gebouwen?
‘Uiteindelijk loopt het grootste enthousiasme in Nederland via de portemonnee. Verduurzamingsmogelijkheden die je op korte of langere termijn terugverdient en die een zelfde of beter comfort opleveren, zouden aan moeten slaan.  Verder moeten mensen het gevoel hebben dat ze grip hebben op het proces en dat niet alles tegelijk hoeft. Mensen doen af en toe een ingreep in hun huis door te isoleren of dubbel glas te installeren. Je kunt het in je eigen tempo doen. Als je nu iets wil opknappen of je woonkamer opnieuw wil inrichten, dan ben je toe aan verduurzaming. Hetzelfde geldt voor het bedrijfsleven. Een financieringsinstrument waarmee je kunt voorfinancieren is nodig. Niet iedere onderneming heeft torenhoge winsten op de plank liggen.’

Wat vindt u van de Nederlandse Vereniging Duurzame Energie (NVDE)? Welke rol zou de NVDE met name moeten vervullen om te komen tot een succesvolle uitvoering van het Klimaatakkoord?
‘De NVDE is een betrokken, gedegen vereniging. Ze kan enorm helpen om het hele vraagstuk van duurzame energie in behapbare stappen op te dienen. Richting consumenten, maar juist ook richting bedrijven. Mensen zien door de bomen het bos niet in die tweehonderd pagina’s van het Klimaatakkoord. De NVDE kan het concreet maken en de kansen laten zien.  Dan krijgen we mensen mee. De NVDE heeft sinds een aantal jaren een voorlopersrol. We moeten iedere dag aan de slag om van 100.000 naar 1 miljoen naar 17 miljoen mensen te gaan die we stapje voor stapje mee krijgen. Je moet van de koplopers naar de grote massa. Veel mensen die kleine stapjes nemen, zetten meer zoden aan de dijk dan een paar met een reuzensprong. Daar kan de NVDE een goede rol in spelen.’

U kent Rotterdam en de haven goed. Wat is uw visie op het verduurzamen van de haven en andere grote industrieën?
‘Ik ken de haven van een aantal jaar geleden. Rotterdam is een van de grootste havenclusters en chemische complexen en er zijn fantastische plannen voor de energietransitie. Dat is een forse klus. Als ergens het denken over de transitie gestart is, dan is het in de Rotterdamse haven. We moeten dat op fossiel gebaseerde petrochemische cluster brengen naar iets wat duurzaam mee kan in deze eeuw. We gebruiken allemaal producten van de petrochemie in ons leven. Ik zie ons op dezelfde manier in huizen wonen in de toekomst en we zullen ook plastics of vervangende stoffen nodig hebben. Rotterdam is de “gateway to Europe” en zal dat blijven. Fossiele brandstoffen zijn eindig, maar we kunnen niet zonder brandstoffen. We gaan waterstof maken met wind op zee. De grote industrie heeft moleculen nodig. En dat alles op die paar vierkante kilometers. Ik vind het fantastisch.’

Olof van der Gaag, directeur NVDE, was onlangs dagvoorzitter bij de opening van het zonnepark op vliegveld Eelde door minister Cora van Nieuwenhuizen. Als het daar kan, kan het overal, was de sfeer. Vindt u dat ook?
‘In principe heb je voor een zonnepark alleen grond of daken nodig, dus het kan overal. Zonnepanelen zijn in no time zoveel beter en goedkoper geworden dat ze overal links en rechts worden neergelegd. Het hoort bij de transitie dat er nog puzzels zijn: je moet de elektriciteit bijvoorbeeld kwijt kunnen op het net. Er is tijd nodig om het elektriciteitsnet er geschikt voor te maken. Of je kan de stroom rechtstreeks aan bedrijven leveren. Puzzels zijn er om opgelost te worden.’

Welke rol ziet u voor waterstof?
‘Als je links en rechts luistert, hoor je dat waterstof de toekomst heeft. We moeten wel beseffen dat veel doorbraken op dit gebied nog moeten plaatsvinden. Komt er genoeg groene waterstof? We moeten ook de blauwe niet uitvlakken (op basis van aardgas met CO₂-opslag, red). Die is hard nodig in de nabije toekomst. Een puzzel voor de toekomst is waar we de waterstof gaan benutten. Er zijn processen in de industrie die geen alternatief hebben. Als je niet uitkijkt, krijgen woningen of auto’s de schaarse waterstof, terwijl die wel alternatieven hebben. Dan heeft de industrie het nakijken. Over dertig of veertig jaar is er hopelijk waterstof in overvloed; dan maakt het niet meer uit. Het gaat om de tussenliggende tijd.’

Ziet u oplossingen voor de energietransitie die ook positief uitpakken voor de stikstofcrisis?
‘Meestal zijn de oplossingen voor schone energie ook positief voor stikstof. Auto’s zonder uitlaatgassen stoten ook geen stikstof uit. Maar soms wordt het eerst slechter en dan beter, bijvoorbeeld bij bouwactiviteiten om iets duurzaams te bouwen.’

U riep op om op het gebied van biomassa niet opeens van koers te veranderen. Waarom is volgens u biomassa nodig in de energietransitie?
‘Het begint voor mij met het volgen van professionele adviezen. We sluiten het Akkoord van Parijs, op basis van onderzoek van het IPCC. Als datzelfde IPCC zegt dat we in landen als Nederland niet zonder kernenergie kunnen, dan moet je ook daar naar luisteren. Dat geldt ook voor biomassa. De overheid heeft op basis van die adviezen daar het predicaat duurzame energie aan gegeven en verschafte subsidies voor biomassa. Dan kun je niet opeens selectief gaan shoppen. De overheid moet betrouwbaar zijn. Er zijn bedrijven die hun investeringen op het beleid hebben gebaseerd. Dat betekent niet dat je tot in lengte van jaren biomassa moet blijven subsidiëren. In het Klimaatakkoord staan er verstandige afspraken over. We hebben biomassa nodig als overgangsbrandstof in de komende decennia. Daarna stoppen we ook met subsidiëren. Je hebt rechte planken nodig voor meubels. Bij de oogst houd je veel takken over. Op termijn is biobrandstof waarschijnlijk een betere bestemming daarvoor dan het opstoken ervan. Ook dat staat al in het Klimaatakkoord. We kunnen het aantal kleinere biomassacentrales in wijken niet ongebreideld laten groeien. Als je biomassa gebruikt in combinatie met CO₂-opslag in lege ondergrondse velden, dan heb je dubbele CO₂-winst.’

Sommigen zeggen dat we beter aardgas kunnen blijven gebruiken.
‘Dat zullen we dan grotendeels moeten importeren, want we willen binnen drie jaar de gaswinning stoppen in Groningen. We stoppen de gaswinning in Nederland niet vanwege het klimaat, maar vanwege de aardbevingen. De ongemakkelijke waarheid is dat het tot 2050 duurt voordat we zonder aardgas kunnen. Het geïmporteerde aardgas zal voor een groot deel uit Rusland komen. Dat heeft een hoger broeikasgaseffect dan het Nederlandse gas, door het transport hierheen. Zowel biomassa als aardgas zijn overgangsbrandstoffen.’

Hoe duurzaam woont en reist u zelf?
‘Ik reis veel met het openbaar vervoer. Zeker naar Den Haag neem ik de trein. Ik woon in een modern appartement met energielabel B dus dat is best duurzaam, en niet te vergeten zonder gas. Wij maken gebruik van warmte-koudeopslag met aardwarmte, via een warmtenet voor het gehele gebouw. Dat bevalt ja, het is prima. Gewoon comfortabel.’