Frank Agterberg zit ‘dichter bij de locomotief van de energietransitie’, sinds hij in het bestuur van de NVDE is gekomen en voorzitter werd van de commissie warmte en koude. Die commissie moet een denktank zijn over duurzame warmte, met het belang van de BV Nederland in het achterhoofd, vindt hij. Het schuurt, om nieuwe, duurzame warmtebronnen te vinden voor oude technieken, constateert hij. Iedere techniek krijgt op zijn beurt negatieve aandacht, ziet Agterberg. “Zo lopen innovatieprocessen nou eenmaal. Dit is volgens het boekje.” Agterberg werkte twintig jaar in de chemische industrie, onder andere aan public affairs. Hij wil meehelpen om de brug te slaan tussen duurzame energie en de industrie.
Als jouw kleinkinderen jongvolwassenen zijn, hoe ziet hun huis er dan uit?
“Je komt dan binnen in een smart home. Heel veel is automatisch en efficiënt. Elektriciteit wordt in 2050 grotendeels lokaal opgewekt, dus er zal gelijkstroom zijn in plaats van wisselstroom.
Mijn kinderen (21 en 26) denken nu al heel anders dan wij. Ze zijn gericht op ervaringen en wij op spullen. Zij zoeken informatie op als ze het nodig hebben; wij verzamelen boeken. Als we nog een generatie verder kijken, verwacht ik dat ze vanzelf aangereikt krijgen wat ze nodig hebben. Ook energie. Het zal er gewoon zijn. Nu fiets ik op de Speed Pedelec, terwijl ik naar een podcast luister. Dingen zullen dan nog meer tegelijk en vanzelf gaan. En het wordt ook efficiënter en dus duurzamer. Toen ik begon zeiden de oude rotten in het vak dat er in 25 jaar tijd fysiek niet zoveel verandert. Maar dat weet ik niet zo zeker. Zelfs het klimaat kan dan al erg veranderd zijn, met meer warmterecords. Er zijn ook veel dingen over die toekomst waar ik me zorgen over maak. Maar ik barst van de energie om dat in goede banen te leiden. We hebben daar met de goede mensen de juiste discussie over in de NVDE. Dit is pas het begin.”
Wat wil je bereiken in het bestuur van de NVDE?
“Ik zit dichter bij de locomotief van de energietransitie, door in het bestuur van de NVDE te gaan. De NVDE is een soort ecosysteem met heel veel partijen met licht verschillende belangen. We moeten via het bestuur een krachtige lobby naar buiten voeren. We zoeken steeds de gemeenschappelijke deler, zonder het gevaar te lopen dat je steeds verdunt en geen krachtige positie overhoudt. Ik vind het belangrijk dat de NVDE een denktank blijft. Dat we de leden challengen met de blik op wat er buiten de vereniging gebeurt. Natuurlijk ga ik me sterk maken voor duurzame warmte en koude in het NVDE bestuur. Ik voel de verantwoordelijkheid om dit stuk van de transitie scherp te krijgen. Ik wil ook helpen om zo nu en dan realiteitszin terug geven aan de sector. Bijkomend help ik graag om de brug naar de industrie te slaan. De interactie met de industrie is nu nog aan de dunne kant. We denken dat we daar ook toegevoegde waarde hebben. Gezien mijn industrie-verleden kan ik helpen om de contacten aan te halen.”
Wat vind je van de NVDE?
“Ik vind de NVDE een club die de juiste partijen verenigt en die sinds de oprichting groeit in zichtbaarheid en impact. Maar ze mag nog verder groeien, bijvoorbeeld op communicatiegebied. Als ik zie dat Olof van der Gaag in het NOS journaal 17 seconden krijgt en Marjan Minnesma meerdere minuten, dan vind ik dat jammer, al is het natuurlijk überhaupt goed om het journaal te halen. De uitdaging blijft om gegeven de breedte van de achterban en het onderwerp toch focus te houden. Het moet op het juiste moment over de juiste dingen gaan. Het is jongleren. We doen dat heel goed, anders had ik deze rol niet gepakt.”
Waar zijn bedrijven die actief zijn in duurzame warmte en koude tegenaan gelopen in coronatijd?
“De directe achterban waar ik voor sta, heeft het gemiddeld genomen drukker dan ooit. Maar de gebouwde omgeving krijgt waarschijnlijk later de tik. Ik vrees dat het verlangen om de economie weer op gang te krijgen het vaak zal winnen van de wens om te stoppen met dingen die niet duurzaam zijn. We zouden niet meteen de luchtvaart weer op gang moeten brengen, maar die juist moeten verminderen. Er is stevige politieke sturing nodig, en we hebben net gezien in coronatijd dat de politiek dat kan. Nieuwe technieken moeten voet aan de grond krijgen, bijvoorbeeld geothermie. Er zijn tegenkrachten vanuit de gevestigde orde. Elke techniek heeft zijn eigen issues. De kunst is om in de commissie de gemene deler te zien. We staan elkaar bij. Tegenwind kan ons allemaal overkomen.”
Hoe zie je de toekomst van duurzame warmte?
We zitten in de overgang tussen een periode van grootschalige betaalbare bronnen van energie (kolen en gas), naar duurzame bronnen. We zijn op zoek naar nieuwe bronnen en tegelijk hebben we te maken met de bestaande infrastructuur, met afgiftesystemen die geschikt zijn voor hoge temperatuur warmte. Het is een zoektocht naar één of waarschijnlijk meer bronnen die schaal hebben en duurzaam zijn. Dat schuurt: nieuwe bronnen voor oude technieken. Er dient zich nog geen standaard aan. Een dominant design ontbreekt nog. De markt is in opperste verwarring en de politiek dus ook. De NVDE-commissie warmte heeft een rechtstreeks belang en ook een rol als denktank. We moeten denken voor de BV Nederland als geheel en aangeven waar progressie mogelijk is en waar het echt schuurt.”
Hoe komt het dat warmtepompen soms negatief in de media komen en wat kunnen we eraan doen?
“Dat komt omdat het een relatief nieuwe techniek is en dan worden de slechte verhalen eruit gelicht: een verkeerd apparaat in een verkeerde toepassing. Er zijn kwaliteitssystemen die voorkomen dat dat gebeurt. Het is zorgelijk dat die incidenten de toon van de muziek bepalen. Maar we moeten er niet van schrikken. Iedere techniek krijgt op zijn beurt negatieve aandacht. Zo lopen innovatieprocessen. Dit is volgens het boekje.”
Hebben warmtenetten de toekomst in veel wijken?
“Ja, volmondig ja. Wát voor warmtenetten, is de vervolgvraag. Hoge temperatuurnetten zoals stadsverwarming hebben niet de toekomst. We zien liever netten met hybride invoer en seizoensopslag; collectieve oplossingen die warmte en koude verdelen. Soms moet je tegelijk verwarmen en koelen namelijk. Warmtenetten hebben een grote potentie, zeker waar de dichtheid van de bebouwing hoog is. Je wil warmte en koude uitwisselen. Zo’n net vormt een brug tussen ons allemaal. We gaan warmte anders verdelen.”
De transitie naar duurzame elektriciteit gaat hard (75% in 2030, volgens Klimaatakkoord). Klopt de indruk dat warmte lastiger is?
“Warmte is inderdaad wat lastiger te verduurzamen. Aardgas is heel goedkoop, praktisch en past precies bij onze gebouwde omgeving. Verwarming door middel van lage temperatuur en koeling bij hitte gaan hand in hand met verduurzaming van de schil. Isoleren is cruciaal. Dat is een hele opgave.”
Wat zijn de bottlenecks?
“In de utiliteit, zeg maar niet-woningen, maakt de split incentive het lastig. De eigenaar van het gebouw is vaak niet degene die de energierekening betaalt. Daardoor ontbreekt de drijfveer om te investeren in verduurzaming. Je moet elke exploitant overtuigen dat hij moet verduurzamen. Bij woningen zit de bottleneck in de hoge investering, met daarna lage variabele kosten.”
Biomassa ligt onder vuur, maar is volgens elke scenariostudie, zelfs die van WNF, nodig in de transitie.
“Elke techniek roept weerstand op. Bij geothermie ligt er een kritisch rapport van SODM, bij bodemenergie zijn er vragen, en die zijn er ook over de kosten van warmte via warmtenetten. Op het moment dat het vertrouwen echt weg is, wordt het lastiger. Dat lijkt nu het geval bij biomassa. Het gaat ook om gevoel. We moeten scherp zijn in de commissie en ons afvragen of het een vertrouwensvraag is. De chemie heeft een historie van ‘we leggen het nog één keer uit’. Maar die had wel een overtuigende economische power. De oplossing voor bio-energie is niet zo heel simpel. In gesprek gaan met je tegenstanders is in ieder geval nodig. En soms achter gesloten deuren.”