Tom van der Lee (GroenLinks) vindt dat de uitstoot van CO₂ een fors hogere prijs moet krijgen. Dan wordt het voor bedrijven interessant om te investeren in duurzame energie. En bij cruciale projecten moet de overheid via een groene investeringsbank zelf risicodragend mee-investeren. Hij maakt zich zorgen over de uitstoot door lucht- en scheepvaart en zware industrie. Die wordt nu te makkelijk genegeerd, omdat de oplossing nog niet voor het oprapen ligt. “Hartstikke goed dat bedrijven die economische kansen zien in de energietransitie van zich laten horen door de NVDE.”

Welke drie punten moeten er volgens u in de komende vier jaar geregeld worden in het energiebeleid?
“Er moet ontzettend veel geregeld worden! Er moet een klimaatwet komen die stevige meerjarige doelen vastlegt, met verplichtende plannen op korte termijn. Daarnaast is er stevig prijsbeleid nodig, bovenop het ETS. Als we een goede prijs geven aan CO₂, is dat de beste garantie dat er geïnvesteerd gaat worden. Dat biedt veiligheid waarbinnen bedrijven risico’s kunnen nemen met zicht op rentabiliteit. Ten derde is financiering belangrijk. Subsidie zal zeker nodig zijn. Maar de overheid moet ook zelf risicodragend deelnemen in projecten die onmisbaar zijn. Bijvoorbeeld met een groene investeringsbank. Dus de drie prioriteiten zijn stevige doelen, stevig prijsbeleid en stevige financiering.

Dat is nodig om een forse trendbreuk te creëren. Ik ben een beetje sceptisch of we de doelen van het energieakkoord halen. Dat weten we pas in het najaar (of nog later). Dit energieakkoord was om de achterstand van Nederland in te lopen. Het volgende moet gericht zijn op het creëren van een voorsprong.”

Hoe verwacht u dat het gaat met de Klimaatwet, nu beide initiatiefnemers waarschijnlijk in de oppositie komen?
“Ik hoop dat de partijen die de klimaatwet steunden (D66, CU, SP) trouw blijven aan het idee. Het maakt niet uit of het nu een initiatiefwet van GroenLinks is of een wet van de regering. Zolang er maar stevige doelen in staan, inclusief een wettelijke verplichting. Een wettelijke basis is nodig om tempo te maken en om aan het akkoord van Parijs te voldoen. Dat blijkt ook uit rechtszaken zoals die van Urgenda over klimaat en van Milieudefensie over luchtverontreiniging. Je kunt twisten over de exacte hoogte van het percentage, maar het is heel belangrijk dat er een klimaatwet komt die opeenvolgende kabinetten bindt aan implementatie.”

Moeten we dit samen met buurlanden doen?
“GroenLinks heeft een enorme ambitie in het laten groeien van het aandeel duurzame energie. Dat dient ook te leiden tot investeringen in netten op land. Interconnectiviteit met landen ten noorden en ten zuiden van ons in Europa zal nodig worden. Ik wil graag dat we deze kabinetsperiode een plan ontwikkelen hoe dit in de toekomst gerealiseerd kan worden. We moeten nu al afspraken maken met buurlanden over investeringen in grensoverschrijdende netten.”

Hoe ziet u de taakverdeling tussen overheid en markt?
“Ik heb liever dat de overheid met prijsbeleid een markt creëert, in plaats van het allemaal zelf tot stand te brengen via positieve prikkels, zoals subsidies. Dat laatste is veel duurder en dan blijven er bedrijven die de kat uit de boom kijken. Maar zolang prijsbeleid nog niet tot stand komt, zal de overheid verantwoordelijkheid moeten nemen in de financiering. Subsidie is een goed instrument. Maar het is ook nodig dat de overheid risicodragend gaat mee-investeren. Dat kan juist goed nu er een overschot is op de rijksbegroting én de betalingsbalans. Het gaat niet om investeren tot in de eeuwigheid, maar om voorfinancieren wat zich gaat terugbetalen. De grondstof van duurzame energie, zon en wind, is gratis, dus de kosten zitten in het begin.”

Hoe karakteriseert u de stand van zaken van de energietransitie nu?
“Er is een schreeuwende behoefte aan schaalvergroting. Kijk naar windenergie; daar lijkt het te lukken om door schaalvergroting de kosten fors naar beneden te krijgen. Dat is ook bij andere technieken nodig.

Op welke technologische doorbraak op energiegebied hoopt u?
“Er is al veel ontwikkeld, op het gebied van zon, wind en andere hernieuwbare bronnen. Hoe zorg je voor schaalvergroting? Er zijn allerlei innovaties nodig voor efficiency. Maar nog crucialer vind ik wat we gaan doen met de lucht- en scheepvaart en de zware energie-intensieve industrie. Er zijn mogelijkheden met waterstof, maar de energie-efficiency is laag. We zitten nog met het vraagstuk van de opslag. Ik ben bij een testfabriek van Plant One in Rotterdam geweest. Daar wordt waterstof als vloeistof opgeslagen en weer efficiënt onttrokken. Er zijn nog belangrijke stappen nodig. Nu negeren we nog hele sectoren, zoals de luchtvaart, scheepvaart en wordt de zware industrie te veel ontzien, terwijl hun impact groot is. Daar maak ik me zorgen over.

Hoe gaan we de gebouwde omgeving van het gas af halen?
“De complexiteit is groot. Hoe gaan we dit organisatorisch inrichten? Wie neemt welke verantwoordelijkheid, kosten en investeringsrisico’s op zich? Er moeten projecten komen met voldoende schaalgrootte om ook voor banken en pensioenfondsen interessant te zijn. De kosten mogen niet eenzijdig afgewenteld worden op de consument, zeker niet die met een kleine beurs. Dit is een kostbaar traject, als je het niet goed weet te organiseren. Zeker in de fase waarin je oude en nieuwe systemen tegelijk in de lucht houdt. We hebben nog een lange weg te gaan. Er is een enorme schaalvergroting nodig. Aan de ene kant is een model nodig dat werkt en dat breed toegepast kan worden. Aan de andere kant is ieder gebouw verschillend, dus zullen oplossingen ook  contextspecifiek moeten zijn. Dat maakt het complex. In ons poldermodel zijn er bovendien heel veel stakeholders die daarin een rol dienen te spelen. Ik vind dat we in andere sectoren harder moeten gaan lopen, zodat we tijd krijgen voor de omslag in de gebouwde omgeving.

GroenLinks werkt aan een initiatiefwet om de aansluitplicht op het gasnet af te schaffen. Anders moet je die hele infrastructuur overeind houden. Je kunt de energietransitie niet vormgeven als iedereen individueel moet worden benaderd. Er zijn wel vormen van inspraak nodig, maar je moet dit toch op enige schaal doen. Ieder voor zich beslissen over gas of duurzaam, past echt niet meer.

Wat vindt u van de Nederlandse Vereniging Duurzame Energie (NVDE)?
“Het is hartstikke goed dat alle bedrijven die het belang van de energietransitie zien, ook vanwege de economische potentie, zich verenigen. Dat ze laten zien dat er veel kan en al veel gebeurd, en hoeveel werkgelegenheid het oplevert, op een duurzame manier. Ik was pas bij Dong en kreeg er een indruk van de Nederlandse bedrijven waar zij mee samenwerken in internationale consortia om wind op zee parken te realiseren. Ze zijn marktleiders, ook in rest van de wereld. We moeten meer gaan beseffen dat ook Nederlandse bedrijven dit allemaal kunnen.
Ik merk in de politiek bij rechtsere partijen dat ze de economische potentie van duurzame energie onvoldoende zien. Terwijl ze de risico’s van kapitaalvernietiging door het sluiten van kolencentrales overschatten.
Dus het is goed dat bedrijven zich verenigen en stevig van zich laten horen via de NVDE. Dat geeft rugdekking aan partijen die minder vanzelfsprekend geloven in de noodzaak van de energietransitie.”