Koning Willem-Alexander nam op 9 juni 2020 deel aan twee ronde tafelgesprekken over corona en de energietransitie. De Nederlandse Vereniging Duurzame Energie (NVDE) organiseerde de gesprekken. Olof van der Gaag, directeur NVDE, was de voorzitter van beide tafels. Hieronder vindt u de highlights uit deze gesprekken.

Ronde tafelgesprek 1: Impact Covid-19 op de energietransitie

Olof van der Gaag, directeur NVDE, presenteert het onderzoek dat de NVDE vandaag naar buiten brengt over corona-effecten op de duurzame energiesector. De omzet van bedrijven die werken aan duurzame energie of mobiliteit gaat fors naar beneden door de crisis. Ook hebben veel bedrijven nu te weinig werk voor het aantal mensen dat ze in dienst hebben. Dat is nieuw voor deze sector, want er was altijd meer werk dan er mensen waren. De Koning merkt op dat verduurzaming vaak als extraatje werd gezien, als mensen wat vet op de botten hadden. Dat valt nu als één van de eersten weg.

Rense van Dijk, directeur van WoonDuurzaam, vertelt dat zijn bedrijf woningen in één keer en zorgeloos aardgasvrij maakt, met isolatie en eigen opwek van energie. Hij schetst dat zijn startende bedrijf een ‘behoorlijke knal’ heeft gekregen: tachtig procent minder verkopen in april en mei. De Koning vraagt of dit vooral het uitvoerende personeel betreft. Van Dijk beaamt dat. Uitvoerders van verduurzamingsmaatregelen kunnen niet vanuit huis werken. Doordat de startup WoonDuurzaam nog geen winst maakt, komt ze niet in aanmerking voor steun vanuit coronamaatregelen.

Martijn Hagens, directeur Vattenfall Nederland, geeft aan dat er minder winst wordt gemaakt door de lage prijs voor elektriciteit en gas. Daardoor komt de investeringskalender in de knel. Vattenfall streeft ernaar om binnen één generatie fossielvrij te zijn. Daarvoor investeert ze één tot anderhalf miljard per jaar, bijvoorbeeld in nieuwe windparken op zee. De Koning vraagt of subsidievrije windparken nog steeds mogelijk zijn. Hagens geeft aan dat verschillende instrumenten daaraan kunnen bijdragen, zoals het mogelijk maken van willekeurige afschrijvingen, zodat bedrijven de cashflow naar voren kunnen halen. Ook een verlenging van de gunningstermijn zou helpen. Nu is die twintig jaar, terwijl een windpark 25 tot 30 jaar meegaat. Op den duur is subsidievrij tenderen niet meer haalbaar, en moeten we naar een Contract for Difference systeem, zoals dat in het Verenigd Koninkrijk al wordt toegepast.

Hagens zegt dat de discussie rond biomassa ontspoord is. Biomassa is noodzakelijk in de transitie. De Koning merkt op dat tien jaar geleden biomassa over het algemeen als duurzaam gezien werd en vraagt hoe de perceptie is omgeslagen. Hagens wijt dit aan desinformatie over luchtverontreiniging. De extra belasting door de nog te bouwen centrale in Diemen is nihil. Ook speelt er sentiment rond het kappen van oerbossen. De naleving van voorschriften voor een duurzame supply chain zijn cruciaal, benadrukt hij.

Installatiebedrijf Feenstra is onderdeel van Vattenfall. Hagens merkt daar afname van de vraag door corona. In bestaande woningen kiezen bewoners vaak nog steeds voor gas. Ze kopen nog één keer een Hr-ketel, is de redenering. In de bestaande bouw is de business case voor verduurzaming verslechterd door de lage gasprijs. Vattenfall test een gepatenteerde oplossing met een lucht-water warmtepomp en een buffer, waardoor woningen niet volledig geïsoleerd hoeven te worden en de bestaande hoge temperatuur radiatoren gebruikt kunnen worden. De Koning merkt op dat het veel scheelt dat dan niet het hele huis open hoeft te worden gebroken.

Cindy van de Velde, directeur Vereniging Eigen Huis, ziet dat mensen aan de slag willen met hun woning. De bereidheid is er, maar ze hebben zorgen over de haalbaarheid en de betaalbaarheid. Alternatieve vormen van financiering zijn er nog niet. Vereniging Eigen Huis publiceert vandaag haar onderzoek, waaruit blijkt dat een derde van de woningeigenaren vóór corona concrete plannen had om te verduurzamen. Nu stelt een kwart het liever uit. Bovendien heeft 36 procent liever geen vreemden over de vloer. Daardoor stagneert de vraag naar isolatiemaatregelen. De vraag naar zonnepanelen is juist hoog. De Koning vraagt welke terugverdientijd nodig is om mensen te bewegen tot het nemen van maatregelen. Van de Velde licht toe dat er bij zonnepanelen een gemiddelde terugverdientijd van zeven jaar is. Die lopen goed. Er is nu een isolatiesubsidie mits er twee maatregelen tegelijk worden genomen, bijvoorbeeld het tegelijk isoleren van de vloer en de muren. Maar juist in coronatijd willen mensen het stap voor stap doen. De subsidie zou dit mogelijk moeten maken. Ook het subsidiëren van energieadvies en een tijdelijke verlaging van de BTW zouden helpen. De verhoging van de isolatiesubsidie van 20 naar 30 procent blijkt weinig mensen over de streep te trekken. De Koning vraagt of de verhoging wel bekend is. Van de Velde beaamt dat.

Heleen de Coninck, hoogleraar TU Eindhoven en lid van het IPCC, zegt dat in het Akkoord van Parijs is afgesproken om wereldwijd ruim onder de twee graden temperatuurstijging te blijven, en te streven naar anderhalve graad. Uit het IPCC-rapport waar zij aan meewerkte blijkt dat de koraalriffen ten dode opgeschreven zijn bij twee graden temperatuurstijging. Dan stijgt de zee in Nederland met tweeënhalve meter aan het eind van deze eeuw. Grote gebieden worden onleefbaar. Het anderhalve graad scenario is duidelijk beter. Om daarop uit te komen, moet de uitstoot in 2030 mondiaal halveren. In 2050 moet die netto nul zijn, en daarna is negatieve uitstoot nodig: het vastleggen van CO2. Rijke landen zullen snellere stappen moeten zetten en arme landen moeten helpen. Op dat pad zitten we nu niet, zegt de Coninck. Er is dit jaar wel emissiereductie door de coronacrisis, maar die is niet structureel. De Koning zegt dat dit laat zien hoe ingrijpend het is voor de maatschappij en hoeveel er moet instorten, om de gewenste emissiereductie te krijgen als je niks doet. De Coninck zegt dat we nu voor een vork staan. We moeten nu het verschil maken om op die anderhalve graad uit te komen. Over tien jaar is het te laat. Er zijn ook lichtpunten. De businesscase voor olie is minder aantrekkelijk voor investeerders, nu de prijs zo laag is. De Koning en de Coninck komen er in onderling gesprek op uit dat hier twee kanten aan zitten. Een hoge olieprijs stimuleert ook het vinden van alternatieven. De Coninck vertelt dat tachtig procent van de beschikbare landbouwgrond nu gebruikt wordt voor de productie van vlees en zuivel. Als de vleesconsumptie zou halveren, zou er ruimte zijn voor meer biomassa dan er ooit nodig zal zijn. Investeringen in infrastructuur voor elektriciteit en waterstof moeten klimaatadaptief zijn en bijvoorbeeld extreem weer kunnen trotseren, zeker in Nederland. De markt voor kolen wordt steeds minder aantrekkelijk, mede dankzij de investering van Duitsland in beleid, en van China in innovatie. Ook de industrie en het transport moeten nodig verduurzamen. De Koning vroeg hoe verduurzaming van de luchtvaart in combinatie met coronasteun versneld zou kunnen worden. Hij noemde voorbeelden waar al met waterstof wordt geëxperimenteerd.

Olof van der Gaag noemt de TNO-scenario’s waarin een klimaatneutraal energiesysteem goedkoper is dan niks doen. Martijn Hagens ziet dat de transitie voor warmte lastiger is dan voor elektriciteit. Warmtenetten moeten omgebouwd worden naar biomassa of geothermie. Voor die laatste vreest hij het Nederlandse sentiment ten aanzien van de ondergrond. De eerste tien jaar komen we niet om biomassa heen. Daarna kunnen onder andere datacenters warmte leveren.
Rense van Dijk zegt dat er al technisch goede oplossingen zijn voor all electric woningen. Maar weinig mensen zijn al zo ver om de lening daarvoor aan te willen gaan. De Koning benadrukt het belang van early adaptors die het voortouw nemen, naast de kleinere stappen die nodig zijn om grote groepen mee te nemen.

Ronde tafelgesprek 2: kansen en oplossingen voor groen herstel na COVID-19

Olof van der Gaag, NVDE, deelt de voornaamste uitkomsten van de inventarisatie van corona-effecten op bedrijven in de duurzame energiesector. Hij zegt dat het de voorkeur heeft om klanten te stimuleren om ondanks corona duurzame oplossingen te kopen, in plaats van overheidssteun te geven voor het wegblijven van die klanten. De Koning benadrukt het belang van stabiliteit en vertrouwen. Van der Gaag zegt dat klanten extra aangemoedigd kunnen worden en dat het belangrijk is dat vergunningen en procedures door te laten lopen en door investeringen te stimuleren.

Patrick Lammers, CEO Essent, zegt dat mensen onzeker zijn geworden door de coronacrisis. Moeten ze wel een warmtepomp nemen, als ze niet zeker weten of ze hun baan behouden? Maatregelen zoals een korting op de BTW kunnen helpen. Het draagvlak neemt toe bij stap voor stap-oplossingen. Lammers vindt dat Nederland koploper kan worden in de reis richting een duurzame gebouwde omgeving. Daar heeft nog geen enkel land een stap-voor-stap deltaplan voor. De Koning geeft aan dat ook wij dat niet hebben en vraagt waarom niet. Lammers zegt dat er een zwaar programma nodig is, waarvan de architectuur vanuit de overheid moet worden geleverd. Het moet belangen van individuele bedrijven overstijgen. Waterstof is een goede kans. Als het lukt om de gebouwde omgeving én de mobiliteit te verduurzamen, dan kan de behoefte aan koolwaterstoffen fors afnemen. De subsidie voor elektrisch rijden is daarbij van belang. Vanuit Covid-19 kunnen we een sprong vooruit maken, onder andere met subsidies. Lammers ziet dat groen herstel resoneert in de politiek. EZK deed enorm goed werk. De incentive in de belastingen is nog niet rond.

Manon van Beek, CEO TenneT, benadrukt het belang van het bouwen van energieinfrastructuur, juist na Covid-19. Wind is een gratis grondstof, die uiteindelijk ook kan voorzien in groene waterstof. We gaan naar een enorme behoefte aan elektriciteit. TenneT investeert in het aansluiten van windparken. Covid-19 kent geen grenzen, en de energietransitie ook niet. We zijn zeer verbonden met andere landen. Offshore windhubs zijn nodig, net als het verbinden van markten en systemen. Van Beek zegt dat we moeten denken in elektronen en moleculen. Via het Equigy-systeem kunnen thuisbatterijen en auto’s bijdragen aan flexibiliteit. De Koning geeft aan dat dit kan bijdragen aan netstabiliteit. Van Beek vertelt dat het net nu elke vier seconden wordt bijgestuurd met kolen- en gascentrales. Door consumenten te laten bijdragen aan netstabiliteit, kunnen zij er nog wat aan verdienen. Werken aan infrastructuur levert ook veel coronaproof werkgelegenheid. TenneT zoekt 500 mensen per jaar en heeft er 7000 aan het werk. Ook Lammers geeft aan dat de capaciteit omhoog moet, van 1700 naar 4000 werknemers.

Marjolein Demmers, directeur Natuur & Milieu, benadrukt het belang van groen herstel na de coronacrisis. Het is belangrijk om de doelen van het Klimaatakkoord te halen. De overheid investeert fors in het behoud van bedrijvigheid en banen. Demmers zegt dat er ook een maatschappelijk belang is om te zorgen voor de toekomst met oog voor biodiversiteit, klimaatverandering en circulair gebruik van grondstoffen. Als we toch maatschappelijk geld inzetten, laten we dan ook publieke doelen dienen. Ze bepleit het naar voren trekken van activiteiten uit het Klimaatakkoord. De overheid bood eerst acute steun aan bedrijven (‘pleisters’), stimuleert nu duurzaam herstel en moet vervolgens structurele systeemmaatregelen vastklikken. Natuur & Milieu stelde een investeringsagenda op hiervoor. De Koning noemt dat de overheid ook in het kader van Urgenda en van stikstof heeft laten zien op korte termijn te kunnen reageren. Demmers zegt dat ze optimistisch is omdat ‘groen uit de crisis’ komen nu veel genoemd wordt. Van Beek noemt het belang van innovatie en experimenten, zoals het bouwen van elektrolysers.

Frans Rooijers, directeur onderzoeksbureau CE-Delft, geeft aan dat er mechanismes in de weg staan voor structurele vergroening. Er moet een stevige businesscase gecreëerd worden voor burgers en bedrijven. Vooral lage inkomens vinden het nog eng om financiering te zoeken voor het verduurzamen van hun huis. In het Verenigd Koninkrijk werden huizen van lage inkomens zonder kosten geïsoleerd. Zoiets is juist nu nodig. Rooijers noemt drie kernpunten. Het verlagen van de vraag naar energie is een no-brainer. Ten tweede is de mobiliteit door corona sterk verlaagd: mensen reizen minder. Nu blijkt een deel van de verplaatsingen niet nodig te zijn. Maar in het belastingsysteem zit een prikkel om te reizen, door de reiskostenvergoedingen. Die zouden omgezet moeten worden naar vergoedingen voor thuiswerkplekken. Rooijers’ derde punt betreft het verduurzamen van de luchtvaart. Hij bespreekt met de Koning de mogelijkheden voor verduurzaming op korte en langere termijn, bijvoorbeeld met waterstof of biobrandstof. Technische mogelijkheden zijn niet voldoende, zegt Rooijers. Hij benadrukt het belang van systeemmaatregelen, in plaats van korte termijn-subsidies, om de maatschappij stap voor stap CO2-vrij te maken. De huidige markt is fossiel-gedreven. Rooijers bespreekt met de Koning de mogelijkheden die de overheid heeft om de markt aan te passen, en zegt dat we daar in Nederland goed in zijn. Demmers beaamt dat het belangrijk is dat privaat geld gaat meedoen.

De Koning rondt de discussie af door te concluderen dat de crisis ook kansen biedt. Hij benoemt dat we gebruik kunnen maken van deze situatie voor de energietransitie en dat Nederland daar een leidende rol in kan spelen.

Lees hier het rapport “Inventarisatie corona-effecten op duurzame energiesector en arbeidsmarkt”